Author :
Abstract
Tekstil sanatları içinde çok önemli bir yeri olan dokumalar sembolik motifler açısından oldukça zengin bir kaynak teşkil etmektedirler. İnsanoğlunun yaşamında köklü bir geçmişe sahip olan hayat ağacı motifi de farklı tarihi dönem ve kültürlerin ortak sembollerinden biri niteliğinde olmuştur. Antikçağdan günümüze insanoğlunun yaşadığı toplumdaki inandığı şeyleri imgeleştirme çabası ile çeşitli sembollere başvurarak anlamlandırmıştır. Hayat ağacı sembolü de pek çok toplumun mitolojisinde farklı betimlemelerde kullanılmıştır. Orta Asya’dan Anadolu’ya, Türk kavimleri arasında hayatın ve sonsuzluğun simgesi olarak görülmüştür. Biçimsel özellikleri ile ilgili çeşitli yorumlar yapılmıştır. Kimi zaman ölümsüzlüğü kimi zamanda yaşam döngüsünü veya bereketi simgelediği düşüncesiyle binlerce yıldır sembolik bir biçimde anlamlandırılmıştır. Türk dokumacılık sanatında ise hayat ağacının farklı formları ile çeşitli materyal ve teknikler kullanılarak üstün dokumaları yapılmıştır. Özellikle kumaş dokuma sanatı ile kilim ve halı dokuma sanatlarında kullanılan hayat ağacı motifi çoğunlukla kompozisyonların ana temasını oluşturmuştur. Bu araştırmada tekstil dokuma sanatında kullanılan hayat ağacı motifleri araştırılmıştır. Literatür taraması ile farklı dokuma türlerinde (mekikli, düz, havlı dokuma) kullanılan hayat ağacı motifinin orijinal niteliklere sahip olan eserleri incelenmiştir. Çalışmanın amacı Türk dokuma sanatında kullanılan hayat ağacı motifinin Türk kültür tarihi içindeki yeri ve önemini vurgulamaktır. Çalışmada geleneksel Türk motifin maddi kültür ürünlerine ilişkin mirasın belgelenmesi hedeflenmiştir. Bu çerçevede dokuma sanatında kullanılan hayat ağacını betimleyen bitkiler ve kompozisyon özellikleri incelenmiştir.
Keywords
Abstract
Weavings, which have a very important place in textile arts, constitute a very rich source in terms of symbolic motifs. The tree of life motif, which has a deep-rooted history in human life, has also become one of the common symbols of different historical periods and cultures. From ancient times to the present, he has made sense of the things that mankind believes in the society in which he lives, by using various symbols. The tree of life symbol has also been used in different descriptions in the mythology of many societies. It has been seen as a symbol of life and eternity among Turkish tribes from Central Asia to Anatolia. Various comments have been made regarding its formal features. It has been symbolically interpreted for thousands of years, sometimes with the idea that it symbolizes immortality and sometimes the cycle of life or fertility. In Turkish weaving art, on the other hand, superior weavings were made by using different forms of the tree of life and various materials and techniques. The tree of life motif, which is used especially in the art of fabric weaving and the arts of rug and carpet weaving, has mostly formed the main theme of the compositions. In this research, tree of life motifs used in textile weaving art were investigated. With the literature review, the original features of the tree of life motif used in different weaving types (shuttle, flat, pile weaving) were examined. The aim of the study is to emphasize the place and importance of the tree of life motif used in Turkish weaving art in Turkish cultural history. In the study, it is aimed to document the heritage related to the material cultural products of the traditional Turkish motif. In this context, plants depicting the tree of life used in the art of weaving and their compositional characteristics were examined.
Keywords
- Ağaç, S. ve Sakarya, M. (2015). Hayat ağacı sembolizmi, İnternational Journal of Cultu- ral and Social Studies, 1, 3.https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/253501
- Anmaç, E. (1999). Kula halılarında kullanılan motifler. Erdem, Halı Özel Sayısı, 10(28), 16. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/687940
- Arslan, S. (2014). Türklerde ağaç kültü ve hayat ağacı, Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bi- limleri Dergisi, 1(1), 60. https://doi.org/10.20860/ijoses.27650
- Aslanapa, O. (1993). Türk sanatı. Remzi Kitapevi Yayınları.
- Balcı, N. (2012). Türk halı sanatında mitolojik kaynaklı bazı motifler, Ariş Dergisi. 8, 45- 46. https://doi.org/10.34242/akmbaris.2019.38
- Atasoy, N.; Denny, W. B.; Mackie, L.W. & Tezcan H. (2001). İpek Osmanlı dokuma sanatı. TEB İletişim ve Yayıncılık.
- Çevik, N. (1999). Hayat ağacı’nın Urartu kült törenlerindeki yeri ve kullanım biçimi, AnadoluAraştırmaları,(15),335.https://dergipark.org.tr/tr/download/articlefile/12676 Çoruhlu, Y. (2016). Türk dünyası halı ve düz dokuma yaygılarında kozmolojik ve simgesel anlamı olan bazı motif, şekil ve düzenlemeler üzerine düşünceler, Azerbaycan Xalçaları, 6(20), 114.
- Çoruhlu, Y. (2015). İç Asya kurganlarından çıkarılan halı ve dokuma materyallerinin anadolu Türk halı ve dokuma sanatları bakımından önemi, Selçuk Mülayim Armağanı Sanat Tarihi Araştırmaları. Geleneksel Sanatlar Derneği, Lale Yayınları, 242-246.
- Çoruhlu, Y. (2020). Türk mitolojisinin ana hatları. Ötüken Neşriyat Yayınları.
- Deniz, B. (2000). Türk dünyasında halı ve düz dokuma yaygıları. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
- Direkli, F. (2019). Türk motiflerinde hayat ağacı, Folklor Halkbilimi Dergisi, 9(82), 19. https://folklorkurumu.org.tr/dergi/folklor-dergisi-82-sayi/
- Dölen, E. (1992). Tekstil tarihi. Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Yayınları.
- Durul, Y. (1997). Yörük kilimleri Niğde yöresi. Ak Yayınları.
- Eliade, M. (2003). Dinler tarihine giriş. Kabalcı Yayınları.
- Erbek, G. (1985). Anatolische motive von Çatalhöyük bis heute. Alman Kültür Merkezi Ya- yınları.
- Erbek, G. (1987). Anatolian motıfs from Çatalhöyük to the present. Alman Kültür Merkezi Yayınları
- Erbek, G. (1988). Kilim Catalogue No1. Selçuk A.Ş. Ana Basım Yayınları.
- Etikan, S. ve Ölmez, F. N. (2018). Milas halıları arasında farklı bir desen, kabuksuz halı- ları, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(59),547. http://dx.doi.org/10.17719/jisr. 2018.2660
- Görgünay Kırzıoğlu, N. (1995). Altaylardan Tuna boyuna Türk dünyasında ortak motifler. Türksoy Yayınevi.
- Gürcüm, B. H. ve Kaleli, D. (2020). Kültür ekseninde hayat ağacı sembolü, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(72), 453. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.10950
- Gürsu, N. (1988). The art of Turkish weaving designs through the ages. Redhouse Yayınları.
- Harvey, J. (1997). Tradational textiles of central asia. Thames and Hodson.
- İnalcık, H. (2008). Türkiye tekstil tarihi üzerine araştırmalar. İş Bankası Kültür Yayınları.
- Karataş, M. (2018). Türk dünyasının ortak dili yanışlar (nakışlar), Yeni Türkiye Dergisi, 99, 216.
- Martynov, A. I. (1988). The solar cult and the tree of life. Arctic Anthropology, 25(2), 13.
- Nekrosava, N.P. & Kınayeva K.G. (1997). Moskova şark sanatları devlet müzesi Türk, Azeri ve Türkmen seccadeleri. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını.
- Ögel, B. (2014). Türk mitolojisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Öz, C. (2018). Kültürel süreklilik bağlamında Antikçağdan günümüze kutsal ağaç veya hayat ağacı. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi,11(56), 214. http://dx.doi.org /10.17719/jisr.20185638993
- Öz, T. (1951). Türk kumaş ve kadifeleri. M.E.B. Yayınları.
- Salman, F. (2011). Türk kumaş sanatı. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
- Salman, F. (2016). Osmanlı’da ihtişamın sembolü kumaşlar, Hometextile Dergisi,5(90), 46.
- Serin, A.Y. (2002). Türk inanç geleneğinde hayat ağacı örgesinin kullanım şekli ve gü- nümüze uyarlaması, Altıncı Şehir Dergisi, 8.
- Yetkin, Ş. (1974). Türk halı sanatı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Yurteri, S.ve Ölmez, F. N. Türk dokumalarında ağaç motifi, https://www.ayk.gov.tr/wp- content/uploads/2015/01/YURTERİ-Sultan-ÖLMEZ-Filiz-Nurhan-TÜRKDOKUMALARINDA-AĞAÇ-MOTİFİ.pdf (Erişim tarihi: 15.07.2020).
- <<.. (1998). Türk el dokuması halılar. Katalog 4, T.C. Kültür Turizm Bakanlığı Yayınları.
- <<..(2006). Turkish handwoven carpets. Katalog 5, T.C. Kültür Turizm Bakanlığı Döner Sermaye İşletmesi Merkez Müdürlüğü Yayınları.
