Author :
DOI : 10.29228/kesit.42156
Year-Number: 2020-22
Language : Türkçe
Konu : Tarih
Abstract
Özet Osmanlı Devlet’inde toplum yapısını ve düzenini anlamak için, aile’nin hukuk yapısı iyice incelenmelidir. Çalışmamız da Osmanlı Devlet’inde aile’nin hukuki yapısı üzerinde durulmaktadır. Hukuk yapısını anlamak için, ilk başvuru yaptığımız kaynaklar genel olarak şer’iyye sicilleridir. Aile’de hukukun başlama evresi bireylerin evliliğe karar vermeleriyle ve nikahın kıyılmasıyla beraber başlamaktadır. Çalışmamızın amacı, kadın ve erkek birey evlendiklerinde birbirlerinin üzerindeki hak ve sorumlulukları ile alakalı bilgiler sunmaktır. Sonuç olarak, aile’deki nişan, nikah, mehir, boşanma gibi konuların detaylı bir şekilde incelenip, şer’iyye sicillerinden örnekler verilerek konunun daha iyi anlaşılması için gayret edilmiştir
Keywords
Abstract
Abstract In order to understand the structure and order of society in the Ottoman Empire, the legal structure of the family must be thoroughly examined. Our study focuses on the legal structure of the family in the Ottoman Empire. In order to understand the legal structure, the sources we first refer to are generally the Shar'iyya records. The beginning phase of the law in the family begins with individuals deciding on marriage and taking part in the marriage. The purpose of our study is to provide information about the rights and responsibilities of men and women to each other when they are married. As a result, the subjects such as engagement, marriage, dowry and divorce in the family were examined in detail and tried to be better understood by giving examples from Shar'iyya records.
Keywords
- Evlenmeleri uygun olan bir erkek ve bir kadının anlaşarak evliliklerini vaad etmeleri Ahmet Akgündüz, ‘’Osmanlı Hukukun’da Şer’i Hukuk-Örf’i Hukuk İkilemi ve Yasama Organının Yetkileri’’, İslami Araştırmalar, C.XII.S.2, s.117-122. Halil İnalcık, ‘’Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet’’, İstanbul 2016, s.57. 9M.Akif Aydın,“Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi”,Osmanlı Aile Hukukunun Tarihi Tekamülü, Başbakanlık Arşiv Kurumu, Ankara1982, s. ? Aydın, ‘’İslam-Osmanlı Aile Hukuku’’, İstanbul 1985, s.78-82. Rifat Özdemir, ‘’Kırşehir’de Ailenin Sosyo-Ekonomik Yapısı (1880-1906)’’, Osmanlı Araştırmaları Dergisi IX, İstanbul 1989, s.101-108. Kadriye Yılmaz Koca, ‘’Osmanlı’da Kadın ve İktisat’’, İstanbul 1998, s.18.
- Nişanlılık sürecinin başlamasıyla Osmanlı devletinde toplumun en temel yapısı olan ailenin kendisine göre belli başlı adet, gelenek ve görenekleri vardı. Bu adetler üzerinde birkaç örnek verilebilir. Kız gelin ailesinden istenmesiyle birlikte törenden iki gün sonra isteyen aile H.İbrahim Acar, ‘’Nişan’’ ,DİA, C.33, s.152-154. Mehmet Ali Ünal, ‘’Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi’’, Isparta 2012, s.58. Muhsin Koçak,Nihat Dalgın ve Osman Şahin,’’İslam Hukuku’’, İstanbul 2013, s.185. İzzet Sak ve İbrahim Solak,’’53 Numaraları Konya Şeriyye Sicili’’, Konya 2014, s.313-314, H.132-2. İzzet Sak, ‘’Osmanlı Toplumunda Namzedin(Nişanın) Bozulması ve Sonuçları; Konya Örneği (18.yy Çeyreğine Ait Konya Şeriyye Siciline Göre), ‘’Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi’’, S.16, s.493-523. Sak ve Solak, ‘’53 Num. K.Ş.S’’, s.510, H.212-2.
- Genel itibari ile bir tanım yapılırsa, bir araya gelme durumu ve birleştirme gibi manala- ra gelen ve bunun yanında fıkıh terim olarak şer’i çerçevede, aralarında evlilik problemi olmayan bir kadın ve erkeğin hayatlarını ömürleri boyunca bir araya getirme durumunu ifade eder. Evlilik, semavi dinlerin hepsinde kadın ve erkek fertlerin kendileri için özel bir ortam oluşturmaları ve insan soyunun devamlılığı için kurdukları ilişkidir. Bu söz konusu durumun neticesinde bir aile meydana gelmektedir.20 Evlilik, dini bir yapının müdahalesine bağlı kalmayarak iki şahid önünde yalnızca kadın ve erkek iki iradenin birbirlerini uygun görmesiyle ve anlaşmasıyla gerçekleşen ve bunun semeresinde gerekli bütün sorumluluğu üstlenen medeni bir akittir.21 Osmanlı devletinde evlilik bazen kadın ve erkek, kâdı huzuruna çıkarak, bazen de taraflardan birinin ya da her ikisinin mahkemeye yerine vekil göndermeleriyle bunun yanında zaman zaman evde şahitler önünde de nikah kıyılıyor ve evlilik sözleşmesi mahkemenin sicilinde kayıt altına alınıyordu.22 Bu duruma ayrıntılı değinilirse, Ebussud efendi Fetvalarından 36.meselede ‘‘Hakim ma‘rifetsiz nikah olunmaya’’ deyü emr-i padişaha varid olmuş iken hakim ma‘rifetsiz nikah sahih olur mu’’? meselesinden nikah akdin den dolayı kadı ya gitme usulunun olmadığı anlaşılmaktadır. Fakat Ebussuud bu meselede ki soruya şöyle cevap vermektedir. ‘‘Olmaz, meğer niza ve husumet olmaya’’ şeklinde cevap vermektedir. Dolayısıyla bu durumun şer’i yönünün olmadığını kanıtlamaktadır.23 Evlenme, karı-koca mabeyninde beraber bir yaşam geçirmeleri ve ruberu yardımlaşmaya olanak sağlayan ve iki tarafa hak ve sorumluluk yükleyen bir sözleşmedir. Evlenecek bireyler ilk başlangıçta yaşadıkları yerde ihtiyar heyetinden evlenmelerine sorun teşkil etmediğine dair ve bu durumu belgeleyen bir ilmühaber niteliğinde bir kağıt alırlardı. Kağıdı aldıktan sonra kadıya müracaat ederlerdi. Kadı ise iki şahidin önünde mehir bedelini ve tespit edileni sicile yazarak kayıt altına almaktaydı. Bunun mukabilinde kadı mehir değerini ve bedelini izinname kağıdında da kayıt altına alıp bununla birlikte köy ve mahallenin imamlarına gidip nikahı gerçekleştirirdi. Bunun yanında kadının kayıt defteri olan sicil defterinde evlenecek bireylerin adları, çocuk-yetişkinliğe ermiş dul olmamaları, mahalleleri veya köyleri, netleşen mehir miktarını ve nikah tarihini de kadı sicil defterine yazardı. 24 Abdülaziz Bey, ‘’Osmanlı Adet,Merasim ve Tabirleri’’, (Haz:K.Arısan ve D.Arısan Günay), İstanbul 1994, s.109110. Fahrettin Attar, ‘’Nikah’’,DİA, C.33, s.112-117. Hayreddin Karaman, ‘’Yeni Gelişmeler Karşısında İslam Hukuku’’, İstanbul 2011,s.28. Erol Özbilgen,’’Bütün Yönleriyle Osmanlı Adab-ı Osmaniyye’’, İstanbul 2010, s.450. 23M.Ertuğrul Düzdağ(haz.),’’Şeyhülislam Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16.Asır Türk Hayatı’’, İstanbul 1983, s.37. Ayhan Yüksel,‘’Tirebolu Kazası Nikah Kayıtları (1861-1906)’’, Kadıköy 2008, s.7-8.
- Mehir, evlenme sırasında veya evvelinde, evlenecek erkek bireyin kız tarafına belirli bir para veya mal verme durumudur. Fakat bu uygulamanın farklı inanç ve kültürlerde oldukHalil Cin ve Ahmet Akgündüz, ‘’Türk Hukuk Tarihi’’, C.2, İstanbul 1990,s.70-71. Aslı Sancar, ‘‘Osmanlı Kadını Efsane ve Gerçek’’, İzmir 2010, s.142. Orhan Özdil, Mustafa Fırat Gül ve Eralp Yaşar Azap, ‘’Aksaray’ın Tek Şer’iyye Sicili’’Ankara 2014, s.21a H.133. İlber Ortaylı, ‘’Anadolu’da XVI, Yüzyılda Evlilik Üzerine Bazı Gözlemler’’, Osmanlı Araştırmaları Dergisi I, s.33-34. ça eski bir geçmişi vardır.29
- SONUÇ Sonuç olarak Osmanlıda Aile hukuku üzerine bir analiz yapıldı. Ulaşılan neticeye göre Osmanlı Devlet’inde ailenin toplum yapısındaki düzeni ele alınmıştır. Ayrıca Aile’de düzenin, sağlam bir şekilde devam etmesi adına hukuki süreç hakkında bir takım verilere ulaşıldı. Bu veriler içerisinde Aile’yi oluşturan kadın ve erkeğin birbirleri üzerindeki hak, sorumluluk ve yetkilerine değinilmiştir. Osmanlı Aile hukukunun oluşmasında İslam hukukunun ileri seviyede etkisi olduğu tespit edilmiştir. Aile’nin oluşmasında birtakım etmenler mevcuttur. Bunlar kronolojik olarak evliliğe ilk adım olan nişan ve süresi, nikah, mehir ve boşanma gibi ana başlık olan konulara değinilmiştir. Aile’de hukuki sürecin başlangıç noktası, nişanlanmanın bozulmasıyla birlikte başlandığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu sürecin başlamasına sebebiyet veren durumlar vardır. Bunlardan bir tanesi herhangi bir tarafın vefat etme durum ile ilgili olduğu tespit edilmiştir. Bunların haricinde kadının hukuk açısından kendini güvence altına alma durumuna ulaşılmıştır. Kadın mehir adı altında, kendini garantiye almak için damat tarafından bazı emval ve paralar talep ettiği sonucuna ulaşılmıştır. Evlilik, insanların hayatını birleştirmek adına yaptığı bir sözleşmedir. Bu sözleşmenin bozulma durumu da göz önüne alınmıştır. Bozulma talak denilen ve günümüz literatürün de boşanma durumudur. Çalışmamızda bireyler anlaşmadıkları zaman mahkemeye başvuru yaparak evlilik sözleşmelerini hukuki yollarla fesh ederek ilişkilerini sonlandırma hakları vardır. KAYNAKÇA 5 Numaralı Adana Şer’iyye Sicili (H.1184/1185-M.1770/1771) Attar, Fahrettin ‘’Muhalea’’DİA,C.30,s.399-402 ------------------------ ‘’Nikah’’,DİA ,C.33,s.112-117 Akyılmaz, Gül ‘’Osmanlı Aile Hukukunda Kadın’’,Türkler Ansiklopedisi,C.2 s.365-374 Aydın, Mehmet Akif, ‘’Osmanlı Hukukunda Kazai Boşanma:Tefrik’’,Osmanlı Araştırmaları V,s.1-----------------------, ‘’Mehir’’,DİA,C.28,s.389-391 ------------------------,‘’İslam-Osmanlı Aile Hukuku’’İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları,İstanbul,1985 -----------------------, Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi‛,Osmanlı Aile Hukukunun Tarihi Tekamülü,Başbakanlık Arşiv Kurumu,Ankara,1982 Acar, İbrahim Halil, ‘’Talak’’,DİA ,C.39,s.496-500 -----------------------------,‘’Nişan’’,DİA ,C.33,.s.152-154 Akgündüz, Ahmet, ‘’Osmanlı Hukukun’da Şer’i Hukuk-Örf’i Hukuk İkilemi ve Yasama Organının Yetkileri’’,İslami Araştırmalar,C.XII.S.2.s117-12 Aktan, Hamza, ‘’Aile’’DİA C.37 s.111-112 Bal, Serhat, ‘’10 Numaralı Uşak Şer’iyye Siciline Göre Uşak’ta Görülen Boşanma Davaları Hakkında Bir Değerlendirme’’,Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi,S.20,s.197-198 Bey, Abdülaziz, ‘’Osmanlı Adet,Merasim ve Tabirleri’’,Haz:K.Arısan ve D.Arısan
- Günay,TVYY,İstanbul,1994 Bardakoğlu, Ali, ‘’Hukuk’’,DİA ,C.15,s.139-151 Cin, Halil ve Akgündüz,Ahmet, ‘’Türk Hukuk Tarihi’’,C.2,Timaş Yayınları,İstanbul,1990 Düzdağ, M.Ertuğrul, ‘‘Şeyhülislam Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16.Asır Türk Ha
- yat’’Enderun Kitabevi,İstanbul,1983 Erdoğan, Mehmet, ‘‘Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü’’ Ensar Neşriyat Yayınları,İstanbul 2013 İnalcık, Halil,‘’Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet’’,TİB Kültür Yayınları,1.Baskı,İstanbul,2016 Karaman, Hayreddin, ‘‘Yeni Gelişmeler Karşısında İslam Hukuku’’İz Yayıncılık,İstanbul,2011 Kaya, Ali, ‘’17.Yüzyıl Bursa Şer’iye Sicillerinin İslam Aile Hukuku Açısından Tahli
- li’’,U.Ü,İlahiyat Fakültesi Dergisi,C.17,S.1 s.81-107 Koca, Kadriye Yılmaz ‘’Osmanlı’da Kadın ve İktisat’’,Beyan Yayınları,İstanbul,1998 Koçak, Muhsin; Dalgın, Nihat ve Şahin Osman, ’’İslam Hukuku’’,Ensar Neşriyat Yayınla
- rı,1.Baskı,İstanbul 2013 Ortaylı, İlber,‘’Anadolu’da XVI, Yüzyılda Evlilik Üzerine Bazı Gözlemler’’,Osmanlı Araştırmaları
- Dergisi I,s.33-34 Özbilgen, Erol, ‘‘Bütün Yönleriyle Osmanlı Adab-ı Osmaniyye’’İz Yayıncılık,İstanbul,2010 Özdil Orhan, Gül Mustafa Fırat ve AZAP Eralp Yaşar, ‘’Aksaray’ın Tek Şer’iyye Sicili’’Ankara Özdemir, Rifat, ‘’Kırşehir’de Ailenin Sosyo-Ekonomik Yapısı (1880-1906),Osmanlı Araştırmaları
- Dergisi IX,s.101-108,İstanbul,1989 Sak, İzzet ve SOLAK, İbrahim, ‘‘53 Numaralı Konya Şeri’yye Sicili’’S.Ü Basımevi,Konya 2014 Sak, İzzet,‘’Osmanlı Toplumunda Namzedin(Nişanın) Bozulması ve Sonuçları; Konya Örneği
- Araştırmaları Enstitüsü Türkiye Araştırmaları Dergisi,S.15,s.95 Sancar, Aslı,’’Osmanlı Kadını Efsane ve Gerçek’’Kaynak Yayınları,İzmir,2010 Ünal, Mehmet Ali,‘’Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi’’,Fakülte Kitabevi Yayınla
- rı,1.Baskı,Isparta,2012 Yaman, Ahmet, ‘‘İslam Aile Hukuku ‘’ M.Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları,İstanbul,2013 Yaman, Ahmet ve Çalış Halit, ‘‘’İslam Hukukuna Giriş’’M.Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları,
- İstanbul,2014 Yakut, Esra, ‘’Klasik Dönem Osmanlı Aile Hukukunda Kadının Konumu’’, Anadolu Üniversi
- tesi Hukuk Fakültesi Dergisi,C.1 S.2s.2 Yüksel, Ayhan,‘’Tirebolu Kazası Nikah Kayıtları (1861-1906)’’,Kitabevi,Kadıköy,2008
