CBS Teknikleri Kullanılarak Deprem Duyarlılık Analizi için Analitik Hiyerarşi Prosesi: Samsun Ladik Gölü Havzası Örneği, Türkiye
Author :
Abstract
İnsanlığın en büyük sorunlarından birisi doğal afetlerdir. İnsanlığı en çok tehdit eden doğal afet ise depremdir. Depremlerin gerçekleşmesine engel olmak mümkün değildir, ancak deprem öncesi dönemde; halkın her daim deprem konusunda bilgilendirilmesi, dönemsel deprem tatbikatlarının yapılması, yerel olarak deprem planlarının hazırlanması, daha önemlisi depreme dayanıklı yapılar inşa edilmesi, erken uyarı sistemlerinin hayata geçirilmesi ve deprem duyarlılık analizlerinin gerçekleştirilmesi hayati önem taşımaktadır. Günümüzde depreme dayanıklı yapıların inşası bir yandan devam ederken, depremi önceden tahmin etmek için başarıya ulaşmış erken uyarı sistemlerinden bahsetmek oldukça güçtür. Ancak son zamanlarda risk yönetimine katkı sağlayacak deprem duyarlılık analizi çalışmaları önem kazanmıştır. Deprem duyarlılık analizi, risk yönetimi kapsamında depreme dayanıklı yapıların nereye inşa edileceği ve yerleşmelerin nerede kurulacağı gibi önemli hususlara altlık oluşturmaktadır. Bu çalışmada Ladik Gölü Havzası’nda deprem duyarlılık sınıflarının belirlenmesi için Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Analitik Hiyerarşi Prosesi’nden (AHP) yararlanılmıştır. Çalışma kapsamında saha ile ilgili erişilebilen eğim, litoloji, fay hatlarına uzaklık, en büyük yer ivmesi, yeryüzü şekilleri ve zeminin geçirimlilik durumu olmak üzere altı (6) coğrafi faktör dikkate alınmıştır. Tüm bu coğrafi faktörler alt kriterlere ayrılmış ve deprem duyarlılık analizinde kullanılmak üzere her ana coğrafi faktör ile alt kriteri için ağırlık oranı hesaplanmıştır. AHP ile belirlenen ağırlık oranları CBS teknikleriyle ana coğrafi faktörlere uygulanmış ve ağırlıklı çakıştırma aracı ile deprem duyarlılık analizi gerçekleştirilmiştir. Nihai sonuç düşük, orta, yüksek ve çok yüksek şeklinde dört (4) farklı sınıfa ayrılmıştır. Yapılan bu gruplamaya göre Ladik Gölü Havzası’nda 42,99 km2’lik alan deprem duyarlılığı açısından çok yüksek, 15,65 km2’lik alan yüksek, 39,32 km2’lik alan orta ve 49,84 km2’lik alan da düşük duyarlılığa sahip çıkmıştır. Bu değerler yerleşme dönemi boyunca en büyük depremi 26 Kasım 1943 tarihinde (Mw 7,2 büyüklüğünde) yaşamış olan Ladik Gölü Havzası’nın hala deprem duyarlılığı açısından önemli bir potansiyel barındırdığını göstermektedir.
Keywords
Abstract
One of the maximum problems of humanity is natural disasters, and earthquake is the most threatening natural disaster to humanity. It is not possible to prevent earthquakes from happening, but in the preearthquake period; It is essential to always inform the public about earthquakes, implement periodic earthquake drills, prepare local earthquake plans, more importantly, construct earthquake resistant structures, implement early warning systems and to implement earthquake susceptibility analyzes. Today, while the building of earthquake resistant structures continues, it is not yet possible to talk about successful early warning systems to predict earthquakes. However, earthquake susceptibility analysis studies that will contribute to risk management have come into prominence, recently earthquake susceptibility analysis position oneself to do something for essential issues such as where to build earthquake resistant structures and where to establish settlements within the scope of risk management. In the present study, Geographical Information Systems (GIS) and Analytical Hierarchy Process (AHP) were used to determine earthquake susceptibility classes in Basin of Lake Ladik in Samsun. Six (6) geographical factors were determined for earthquake susceptibility analysis, including slope, lithology, distance to fault lines, maximum ground acceleration, topography, and permeability of the ground. All these geographical factors were divided into subcriteria. The weight ratio was calculated for each main geographical factor and its sub-criteria to be used in the earthquake susceptibility analysis. Weight ratios were determined with AHP, and these ratios were joined to the main geographical factors with GIS techniques, and earthquake susceptibility analysis was performed with the weighted overlay tool. The final result was divided into four (4) different grades: low, medium, high, and very high. Its susceptibility area of 42,99 km2 in Basin of Lake Ladik is very high in terms of earthquake susceptibility,15,65 km2 is high, 39.32 km2 is medium, and 49,84 km2 is low, according to this grouping. These values show that; Basin of Lake Ladik, which experienced the major earthquake (Mw 7,2 magnitude) on 26 November 1943 during the settlement period, is still at susceptibility of earthquakes.
Keywords
- AFAD (2018a). Türkiye deprem tehlike haritası. https://www.turkiye.gov.tr/afad- turkiye-deprem-tehlike-haritalari. Son erişim 07/08/2022.
- AFAD (2018b). Türkiye deprem bina yönetmeliği. Ek: Deprem etkisi altında binaların tasarımı için esaslar. Resmi Gazete, 18 Mart 2018, Sayı: 30364, s. 343.
- AFAD (2022). 2020 yılı doğa kaynaklı olay istatistikleri. https://www.afad.gov.tr/afet- istatistikleri. Son erişim 07/08/2022.
- Akdeniz, H. A. ve Turgutlu, T. (2007). Türkiye’de perakende sektöründe analitik hiye- rarşik süreç yaklaşımıyla tedarikçi performans değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), s. 1-17.
- Aktaş, R., Kısa, T., Doğanay, M. ve Tarım, A. (2001). Karar analizleri. KHO Basımevi.
- Anbazhagan, P., Thingbaijam, K. K. S., Nath, S. K., Narendara Kumar, J. N., Sitharam & T. G. (2010). Multi-criteria seismic hazard evaluation for Bangalore city, India. Journal of Asian Earth Sciences, 38(5), p. 186-198.
- Arslan, R. (2020). Ladik depremi. Journal of Humanities and Tourism Research, 10(1), s. 143-160. http://dx.doi.org/10.14230/johut824
- Atabey, E. (2000). Deprem. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
- Bahadır, M. ve Uzun, A. (2021). Lâdik gölü havzasında arazi kullanımı (Samsun). Kesit Akademi Dergisi, 7 (27), s. 257-280. http://dx.doi.org/10.29228/kesit.49685
- Bayrak, E. (2019). Doğu Anadolu bölgesi için en büyük yer ivmesi tahmini. Avrupa Bi- lim ve Teknoloji Dergisi, (17), s. 676-681. https://doi.org/10.31590/ejosat.637938
- Bol, E., Arel, E. ve Önalp, A. (2007). Yerel zemin koşullarının deprem hasarına etkisi- Adapazarı örneği. Altıncı Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, 16-20 Ekim 2007, İstanbul.
- Coşkun, M. ve Ortaç, G. (2022). Filyos Çayı Havzası’nın (Karabük-Gökçebey) çok kri- terli karar verme yöntemiyle taşkın risklerinin belirlenmesi. Doğu Coğrafya Dergisi Dergisi, 27(47), s. 15-27. http://doi.org/10.5152/EGJ.2022.951997
- Değerliyurt, M. (2013). Antakya’da doğal afet risk analizi ve yönetimi *Yayınlanmamış dok- tora tezi+. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Demirtaş, R. ve Erkmen, C. (2000). Deprem ve jeoloji. TMMOB Jeoloji Mühendisleri Oda- sı Yayınları.
- Duman, N. ve İrcan, M. R. (2022). Coğrafi bilgi sistemleri ve uzaktan algılama tabanın- da Çankırı merkez ilçesinin erozyon risk analizi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 20(1), s. 220-245. https://doi.org/10.33688/aucbd.1074770
- Erden, T. & Karaman, H. (2012). Analysis of earthquake parameters to generate hazard maps by integrating AHP and GIS for Küçükçekmece region. Nat. Hazards Earth Syst. Sci., 12(2), p. 475–483. https://doi.org/10.5194/nhess-12-475-2012
- Erinç, S. (2000). Jeomorfoloji-I. Der Yayınları.
- Ersayın, K. (2016). Kızılırmak Deltası’nda ekolojik hassasiyet ve risk değerlendirmesi *Yayın- lanmamış yüksek lisans tezi+. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Erturaç, M. K. (2009). Amasya ve çevresinin morfotektonik evrimi *Yayınlanmamış doktora tezi+. İstanbul Teknik Üniversitesi Yer Bilimleri Enstitüsü.
- Ganapathy, G. P. (2011). First level seismic microzonation map of Chennai city-a GIS approach. Nat. Hazards Earth Syst. Sci., 11(2), p. 549-559. https://doi.org/10.5194/nhess-11-549-2011
- Goepel, K.D. (2013). Implementing the analytic hierarchy process as a standard method for multi-criteria decision making in corporate enterprises – A new AHP excel template with multiple inputs. Proceedings of the International Symposium on the Analytic Hierarchy Process, Kuala Lumpur.
- Işık, F., Bahadır, M., Zeybek, H. İ. ve Çağlak, S. (2020). Karadere çayı taşkını (Araklı- Trabzon). Mavi Atlas, 8(2), s. 526-547.
- Karadaş, A. ve Öner, E. (2021). 30 Ekim 2020 Sisam depreminin İzmir-Bayraklı’da yol açtığı hasar üzerinde Bornova ovasının alüvyal jeomorfolojisinin etkileri. Coğrafya Dergisi, (42), s. 139-153. https://doi.org/10.26650/JGEOG2021-872890
- Karaman, H. & Erden, T. (2014). Net earthquake hazard and elements at risk (NEaR) map creation for city of Istanbul via spatial multi-criteria decision analysis. Natural Hazards, (73), p. 685-709. https://doi.org/10.1007/s11069-014-1099-2
- Korkmaz, H. (2006). Antakya’da zemin özellikleri ve deprem etkisi arasındaki ilişki. Coğrafi Bilimler Dergisi, 4(2), s. 49-66. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000066
- McGuire, R. K. (2001). Deterministic vs. probabilistic earthquake hazards and risks. Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 21(5), p. 377-384. https://doi.org/10.1016/S0267-7261(01)00019-7
- Mittal, H., Kamal, Kumar, A. & Singh, S. K. (2013). Estimation of site effects in Delhi using standard spectral ratio. Soil Dynamics and Earthquake Engineering, (50), p. 53-61. https://doi.org/10.1016/j.soildyn.2013.03.004
- Muson, R. M. W. & Henni, P. H. O. (2001). Methodological considerations of robabilis- tic seismic hazard mapping. Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 21(5), p. 385-403. https://doi.org/10.1016/S0267-7261(01)00020-3
- Nath, S. K. & Thingbaijam, K. K. S. (2009). Seismic hazard assessment-a holistic micro- zonation approach. Nat. Hazards Earth Syst. Sci., 9(4), p. 1445-1459. https://doi.org/10.5194/nhess-9-1445-2009
- Nichols, D. R. & Buchanan-Banks, J. M. (1974). Seismic hazards and land-use planning. U.S. Geology Survey, Circular 690.
- Ocak, F. ve Bahadır, M. (2020). Örnek taşkın risk modeli oluşturulması ve Ünye şeh- rindeki derelere ait taşkın risk analizleri. Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, (80), s. 21-37. http://dx.doi.org/10.29228/JASSS.43017
- Ocak, F. ve Bahadır, M. (2021). Taşkın bilgi ve yönetim sisteminin oluşturulmasında web CBS teknolojisi kullanımı: Ordu-Ünye şehir selleri örneği. İçinde Döker, M. F. ve Akköprü, E. (Ed.), Coğrafya araştırmalarında Coğrafi Bilgi Sistemleri uygulamaları II (s. 205-220). Pegem Akademi.
- Ocak, F., Bahadır, M., Uzun, A. ve Şahin, K. (2021). Atakum ilçesi kıyı kuşağının taşkın ve duyarlılık analizi, Samsun/Türkiye. İçinde Döker, M. F. ve Akköprü, E. (Ed.), Coğrafya araştırmalarında Coğrafi Bilgi Sistemleri uygulamaları II (s. 273-292). Pegem Akademi.
- Özcan, O. (2017). Taşkın tespitinin farklı yöntemlerle değerlendirilmesi: Ayamama Deresi örneği. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 3(1), s. 9-27. https://doi.org/10.21324/dacd.267200
- Özçep, F. (2019). Zeminlerin geoteknik ve jeofizik analizi (İnşaatların tasarım sürecinde). No- bel Akademik Yayıncılık.
- Özşahin, E. (2014). Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) ve analitik hiyerarşi süreci (AHS) kullanılarak Tekirdağ ilinde deprem hasar riski analizi. International Journal of Human Sciences, 11(1), s. 861-879. http://dx.doi.org/10.14687/ijhs.v11i1.2816
- Özşahin, E. (2016). Arnavutluk’ta taşkın risk analizi. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, (12), s. 91-109.
- Pal, I., Nath, S. K., Shukla, K., Pal, D. K., Raj, A., Thingbaijam, K. K. S. & Bansal, B. K. (2008). Earthquake hazard zonation of Sikkim Himalaya using a GIS platform. Natural Hazards, (45), p. 333-377. https://doi.org/10.1007/s11069-007-9173-7
- Pampal, S. (1999). Depremler. Alfa Yayıncılık.
- Panahi, M., Rezaie, F. & Meshkani, S. A. (2013). Seismic vulnerability assessment of school buildings in Tehran city based on AHP and GIS. Nat. Hazards Earth Syst. Sci., 14 (4), p. 4511-4538. https://doi.org/10.5194/nhess-14-969-2014
- Reza, H., Nedovic-Budic, Z., Akbar, A. R., Mohsen, N. & Hassan, H. (2013). Interactive approach for GIS-based earthquake scenario development and resource estimation (Karmania hazard model). Computers & Geosciences, (51), p. 324-338. https://doi.org/10.1016/j.cageo.2012.08.016
- Saaty, T. L. (1989). Hierarchical-Multiobjektive systems. Control-Theoryand Advanced Technology, 5(4).
- Soba, M. ve Bildik, T. (2013). İlçelerde fakülte yeri seçiminin Analitik Hiyerarşi Süreci metodu ile belirlenmesi. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(5), s. 51-63.
- Sönmez, M. E. (2011). Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) tabanlı deprem hasar riski analizi: Zeytinburnu (İstanbul) örneği. Türk Coğrafya Dergisi, (56), s. 11-22.
- Sür, Ö. (1993). Türkiye’nin deprem bölgeleri. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (2), s. 53-68.
- Şentürk, M. D. ve Aktuğ, B. (2020). Yerdeğiştirme tabanlı deprem erken uyarı sistemle- ri. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 6(2), s. 218-227.
- Şirin, M. ve Ocak, F. (2020). Gümüşhane şehrinde afet ve acil durum toplanma alanla- rının Coğrafi Bilgi Sistemleri ortamında değerlendirilmesi. Doğu Coğrafya Dergisi, 25(44), s. 85-106. https://doi.org/10.17295/ataunidcd.790893
- Tağıl, Ş. ve Alevkayalı, Ç. (2013). Ege bölgesinde depremlerin mekânsal dağılımı: Jeois- tatistiksel yaklaşım. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(28), s. 359-379.
- Tudes, S. (2012). Correlation between geology, earthquake and urban planning. Earthquake Research and Analysis-Statistical Studies, Observations and Planning, p. 417-434.
- Turoğlu, H. (2004). Zemin sıvılaşmasının 17 Ağustos 1999 depreminde Adapaza- rı’ndaki hasara etkisi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, (12), s. 63-74.
- Turoğlu, H. (2005). Bartın’da meydana gelen sel ve taşkınlara ait zarar azaltma ve ön- leme önerileri. İ.T.Ü. Türkiye Kuvaterner Sempozyumu V Bildirileri, 1-4 Haziran
- Turoğlu, H. ve Özdemir, H. (2005). Bartın’da sel ve taşkınlar: Sebepler, etkiler, önleme ve zarar azaltma önerileri. Çantay Kitabevi.
- Uzunçıbuk, L. (2005). Yerleşim yerlerinde afet ve risk yönetimi *Yayımlanmamış doktora tezi+. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Vallejo, L. E. & Shettima, M. (1996). Fault movement and its impact on ground defor- mations and engineering structures, chapter 4. In Kanaori, Y. (Ed.), Earthquake proof design and active faults (p. 43-60). Elsevier Science B.V.
- URL-1: Samsun Ladik Belediyesi sosyal medya sayfası. Son erişim 03/10/2022.
