Author:
Abstract
Dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlamasının yanı sıra bir toplumu oluşturan örf, adet, gelenek-göreneklerin daha geniş bir ifadeyle kültürün taşıyıcısıdır. Toplumun temel yapısını oluşturan insanlar, ortak değerler etrafında birleşerek toplumsal yardımlaşma ve dayanışmayı meydana getirirler. Öyle ki bu toplumsal yardımlaşma ve dayanışma toplumların söz varlığına da yansır hatta toplumlar arasında bu kelimeler ödünçleme yoluyla da taşınır. Keşik, Anadolu’da köylülerin hayvanlarını otlatmak amacıyla oluşturdukları bir sıralı yardımlaşma sistemidir. Günümüzde ise Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde imece usulü yapılan işler için de kullanılmaya başlamıştır. Keşik sistemi yalnızca hayvancılık ya da ortak yapılan işlerdeki yardımlaşmayla ilgili olmamış, 13. yüzyılda Moğol askerî düzenine de girmiştir. Moğollara ait en eski kaynak sayılan Gizli Tarih’te Çingiz Han, muhafız birliğine turgak keşik (gündüz muhafız kıtası) adını vermiştir. İlk kez Uygur Türkçesi metinlerinde görülen käzig / keşik kelimesinin tarihî Türk lehçelerinden Karahanlı, Harezm, Kıpçak Türkçesinde de kullanımı devam etmiştir. Kelimenin bugün Türkiye Türkçesi ağızlarında ve çağdaş Türk lehçelerinde de bazı fonetik varyantlarıyla kullanımı devam etmekte ve “nöbet; sıra; salgın hastalık, ölüm” gibi anlamlarla kullanılmaktadır. Bu makalede, söz konusu kelimenin günümüzdeki toplum hayatındaki sosyo-kültürel açıdan önemi, tarihî ve çağdaş Türk lehçelerindeki kullanım şekilleri, literatür taramasından elde edilen bilgiler ışığında etimolojik çalışmalardaki değerlendirmeleri ve kökeni üzerinde durulacaktır.
Keywords
Abstract
In addition to providing understanding between people, language is also the carrier of the customs, traditions and customs that make up a society, in a broader sense, culture. People, who form the basic structure of society, unite around common values and create social cooperation and solidarity. So much so that this social cooperation and solidarity is reflected in the vocabulary of societies, and these words are even carried between societies through borrowing. Keşik is a sequential cooperation system created by villagers in Anatolia to graze their animals. Nowadays, it has started to be used for work done through collective work in various regions of Turkey. The kasik system was not only related to animal husbandry or cooperation in common work, but also entered the Mongolian military order in the 13th century. In the Secret History, which is considered the oldest source of the Mongols, Chingiz Khan named the guard unit turgak kesik (day guard). The word käzig / keşik, which was first seen in Uyghur Turkish texts, continued to be used in the historical Turkish dialects of Karakhanid, Khwarezm and Kipchak Turkish. The word continues to be used today with some phonetic variants in Turkey Turkish dialects and contemporary Turkish dialects and means "seizure;" order; It is used with meanings such as "epidemic disease, death". This article will focus on the socio-cultural importance of the word in today's social life, its usage in historical and contemporary Turkish dialects, its evaluations in etymological studies and its origin in the light of the information obtained from the literature review.