Author :
Abstract
Geleneksel yöntemlerle kaynak tuzunun üretildiği sahalardan biri olan Siirt, Bitlis-Zağros Kenet Kuşağı ile Kenar Kıvrımları Kuşağında yer almaktadır. Tuzlalar Botan, Kezer ve Bitlis çayları ile yan kollarının vadi tabanlarında, düz ve düze yakın alanlarda ve farklı yükseltilerde yer almaktadır. Sahanın jeolojik özelliklerin yanı sıra iklim koşullarının elverişli olması tuz üretiminin doğayı tüketmeden devam ettirilmesinde önemlidir. Bu çalışmada, Siirt ili kaynak tuzlalarının coğrafi dağılımı yapılmış, sosyo-ekonomik, kültürel etkileri ve önemi incelenmiştir. Çalışma boyunca jeoloji paftaları, iklim parametreleri, uydu görüntüleri ve çeşitli raporlardan yararlanılmıştır. Sahanın nüfus verileri Türkiye İstatistik Kurumu’ndan temin edilmiş, haritalar ArcGIS yazılımı kullanılarak üretilmiştir. Ayrıca arazi çalışmaları gerçekleştirilmiş, tuz üreten on dört kişi ile görüşme yapılmıştır. Kırsal alanda alternatif bir ekonomik faaliyet olan tuz üretiminden yaklaşık doksan kişi geçimini sağlamaktadır. Elde edilen sonuçlara göre tuzlalardan 2019-2021 yılları arasında yıllık ortalama 7.150 ton tuz üretilmiştir. Kaynak tuzlarının Siirt halkının yanında çevre illerde yaşayan halk tarafından da bilindiği ve satın alındığı görülmüştür. Tuz üretimi masraflı, zahmetli ve düşük gelirlidir. Buna rağmen işsizliğin fazla olması; hayvancılık, peynircilik ve salamura kültürünün yaygın olması tuzun yöre halkı için önemini açıklamaktadır. Ayrıca, üretim mevsimi ve öncesinde zaman zaman etkili olan olumsuz iklim koşulları tuz üretimini etkilemektedir. Bu olumsuz etki, modern sera tipi havuzların yapılmasıyla giderilebilir. Tuz üreticileri ile yapılan görüşmeler, tuzla koşulları ve elde edilen gelirin iyileştirilmesiyle tuz üretiminin gelecekte devam ettirileceğini göstermiştir. Bunun için tuzlalarda iyileştirme çalışmalarının yapılması; tuzun gıda kodeksi yönetmeliğine uygun şekilde üretilmesi, öğütme ve paketleme tesisinin kurulması, kooperatiflerle işbirliği yapılması gerekmektedir. Böylelikle tuz üretimi desteklenerek kırsal kalkınmaya katkı sağlanmalıdır.
Keywords
Abstract
Siirt, which is one of the fields where spring salt is produced by traditional methods, is located in the Bitlis-Zagros Suture Zone and the Edge Folds Belt. Saltpans are located on the valley bottom of the Botan, Kezer and Bitlis streams and tributary of its, in area flat and close to flat and at different elevations. In addition to the geological features of the study area, favorable climatic conditions are important in terms of continuing salt production without destroying nature. In the study, in Siirt province, the geographical distribution of the spring saltpans was made and their socio-economic, cultural effects and importance were examined. Throughout the study, geological maps, climate parameters, satellite images and various reports were used. The population data of the field was obtained from the Turkish Statistical Institute and the maps were produced with ArcGIS software. In addition, field studies were carried out and interviews were conducted with fourteen salt producers. About ninety people earn their livelihood from salt production which is an alternative economic activity in rural areas. According to the results obtained, annual average 7.150 tons of salt have produced from the saltpans, between the years 2019-2021. It has been observed that the spring salts are known and purchased by the local people of Siirt as well as the locals surrounding provinces. Salt production is costly, laborious and low-income. Despite this, being a high unemployment, the prevalence of animal husbandry, cheese making and brine culture explains the importance of salt for the local people. In addition, unfavorable climatic conditions, which are effective from time to time during and before the salt production season, affect the production. This negative effect can be eliminated by the construction of modern greenhouse type ponds. Interviews with salt producers showed that salt production will be continued in the future with the improvement of salt conditions and income. For this, the improvement of saltpans; it is necessary to produce salt by the food codex regulation, to establish a grinding and packaging facility, and to collaborate with cooperatives. Thus, salt production should be supported to contribute to rural development.
Keywords
- Acer, E. (2012). Tuz odası. İçinde, 11-12 Nisan Çankırı tuz çalıştayı raporu, (ss. 39-40). https://www.kuzka.gov.tr/dosya/cankiri_tuz_calistayi_raporu.pdf
- Akgüç, H. (2012). Tuz ve endüstriyel kullanım alanları. İçinde, 11-12 Nisan Çankırı tuz çalıştayı raporu, (ss. 23-37).
- Alkan, A. (2017). Botan Vadisinin jeomorfolojik özellikleri ve ekoturizm. İçinde Ulusla- rarası Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı (ss. 359). https://drive.google.com/file/d/1rjwyFN6O_ZbLtvRc3r9HzM0Hg1ChdQX3/vie w
- Alkan, A. (2018). Bir kent coğrafyası araştırması: Siirt kenti. Kriter
- Benek, S. (2006). Siirt İli’nde kültürel ve doğal çekiciliklerin turizm bakımından değer- lendirilmesine ilişkin öneriler. İçinde Uluslararası Siirt Sempozyumu (ss. 740-750).
- Brennich, G. (1968). Siirt Vilayeti tuz zuhurları (Rapor No: 4493) (Çev.: H. Sonkur). MTA
- Çağlayan, M.A. ve Şengün, M. (2002). Van-L48 Paftası, 1/100.000 ölçekli açınsama nitelikli Türkiye jeoloji haritaları serisi. MTA.
- Çelik A. ve Dağ, M. (2019). 19 . Yüzyılın ikinci yarısında Siirt Sancağında kamu gelir kaynağı olarak memlahalar. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (14), 304–316.
- Demir, Ş. (2016). Cumhuriyet döneminde Siirt. Düzey Yayınları.
- Doğanay, S. (2006). Kaynak tuzlalarına bir örnek: Aşkale Tuzlası. Doğu Coğrafya Dergisi, 11(15), 155–174.
- Doğanay, H. ve Çavuş, A. (2016). Türkiye ekonomik coğrafyası (7. Baskı). Pegem Akademi.
- Ergin, Z. (1988). Tuzun üretim teknolojisi ve insan sağlığındaki yeri. Bilimsel Madencilik Dergisi, 27(1), 9-30.
- Gölbaş, A. ve Başıbüyük, Z. (2012). Anadolu kültür oluşumunda tuzun rolü. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 1(1), 45-54.
- Gölçek, Ş. G. ve Gölçek, A. G. (2019). Erken Cumhuriyet Dönemi tekel uygulamaları: 1920-1950 döneminde tuz, ispirto ve ispirtolu içkiler ile kibrit. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 15(30), 253-288.
- Göncüoğlu M.C. ve Turhan, N. (1992). Muş-İ33 Paftası, 1/100.000 ölçekli açınsama nitelikli
- Güner, İ., Bekdemir, Ü., Ertürk, M. ve Şimşek, O. (2000). Tuzluca kaya tuzlası. Doğu Coğrafya Dergisi, Doğu Coğrafya Dergisi, 6(4).
- Güngörmez, H. (2015). İktisadi açıdan bir faaliyet: Tuzluca kaya tuzlası. Coğrafya Dergi- si, (30), 26-37.
- İlter, M. (1980). Türkiye'de tuz endüstrisi ve ticareti. Tekel Genel Müdürlüğü.
- Kaya-Okan, B. (2012). Tuz ve sanat. İçinde, 11-12 Nisan Çankırı tuz çalıştayı raporu, (ss. 40-50). https://www.kuzka.gov.tr/dosya/cankiri_tuz_calistayi_raporu.pdf
- Kasım, E., (2016). 1862 Tarihli Tuz Nizamnamesi ve önemi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bi- limler Dergisi, 3 (7), 2-30.
- Kırıkoğlu, M. (2012). Çankırı'daki yeraltı kaynakları. İçinde 11-12 Nisan Çankırı tuz çalıştayı raporu (ss. 15-20).
- Kiracı, A., Çelik, M., Birinci, Y. ve Aktuğ, S. S. (2015). Siirt ilinin sosyal ve ekonomik yapısı. İktisadi Yenilik Dergisi, 2(2), 17-55.
- Koday, S., Karakuzulu, Z. ve Sevindi, C. (2004). Kağızman (Kars) kayatuzu tuzlası. Doğu Coğrafya Dergisi, 9(12).
- Kurlansky, M. (2003). Tuz: İnsanlığın tuzlu tarihi. (Çev.: A. Çakıroğlu). Aykırı Yayıncılık.
- Le Couteur, P. and Burreson, J. (2018). Napolyon'un düğmeleri: Dünya tarihini değiştiren 17 molekül (3. Baskı) (Çev.: R. Gürdilek). Metis Yayınları.
- Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü (MAPEG) (2021). Maden Üretim Değerleri. https://mapeg.gov.tr/maden_istatistik.aspx Erişim tarihi: 04.011.2021.
- MGM, (2020). Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Yayımlanmamış Rasat Veri- leri.
- Özdemir, M. A. ve Bahadır, M. (2010). Acıgöl’de (Denizli-Afyonkarahisar) klimatik parametreler ile tuz üretimi arasındaki ilişkiler. Afyon Kocatepe University Journal Of Social Sciences, 12(2), 77-94.
- Özgen, N. ve Karadoğan, S. (2006). Siirt ve çevresinin genel jeomorfolojik ve paleocoğ- rafik evrimi. İçinde, Uluslararası Siirt Sempozyumu Bildiriler Kitabı (ss. 641-657).
- Özgen, N. ve Karadoğan, S. (2009). Siirt şehrinin kuruluşu ve gelişimi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (19)2, 61-81.
- Özgen, N., Tonbul, S., Karadoğan, S. (2005). Siirt ve yakın çevresinde jura tipi kıvrımlı yapı reliefi. Ulusal Coğrafya Kongresi (ss. 621-630).
- Polat, S. ve Güney, Y. (2018). Karasu Irmağı (Fırat) Yukarı Havza kesiminde tuzlu-acı su kaynakları ve tuzlalar. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 17(3). https://doi.org/10.21547/jss.392906
- Saydamer, M. (1966). Siirt Bölgesi Kozluk-Pervari arası potas prospeksiyonu hakkında rapor (Rapor No: 4502) MTA.
- Şenel, M. (2007). Cizre-M48 Paftası, 1/100.000 ölçekli Türkiye jeoloji haritaları. MTA Raporları.
- Şimşek, O. (2020). Nahcivan Duzdağın sağlık turizm potansiyeli. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Enstitüsü Dergisi, 25, 21-38. https://doi.org/10.9775/kausbed.2020.002
- Teğin, İ. ve Acar, O. (2019). Determinations of radioactivity and element levels of saline waters from Siirt region, Turkey. Turkish Journal of Nuclear Sciences, 31(2), 118132.
- Temur, S. (2007). Endüstriyel Hammaddeler (4. Baskı). Çizgi Kitabevi.
- Tıraş, M. (2007). Çamaltı Tuzlası. Doğu Coğrafya Dergisi, 12(18), 291–300.
- TUİK (2021). Türkiye adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçları ve genel nüfus sayımları. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr. Erişim tarihi: 28.06.2021.
- Resmi Gazete, 16 Ağustos 2013, Sayı: 28737.
- Türkiye İstatistik Yıllığı. (2004). Maden ve enerji (ss. 185-197). https://www.yumpu.com/en/document/read/56512080/turkey-yearbook-2004/7. (Erişim tarihi: 05.11.2021).
- U.S. Geological Survey, 2021, Mineral commodity summaries 2021: U.S. Geological Survey, 200 p. https://doi.org/10.3133/mcs2021. Erişim tarihi: 18.06.2021.
- Uygur, İ. (1971). Siirt Bölgesi potas emaresi veren tuzlar hakkında rapor (Rapor No: 12402). MTA.
- Vladeva, E. P. and Ovcharova, L. P. (2018). Halotherapy-benefits and risks. Scripta Sci- entifica Salutis Publicae, 4, 22-26. http://dx.doi.org/10.14748/sssp.v4i0.5010
- Yalçın, E. ve Ertem, M. E. (1997). Deniz tuzlalarının Türkiye tuz potansiyelindeki yeri. Endüstriyel Hammaddeler Sempozyumu Bildiriler Kitabı (ss. 208-215). https://www.maden.org.tr/resimler/ekler/c24a54d62ce57ba_ek.pdf
- Yazıcı, H., Başıbüyük, A. ve Altınbilek, S. (1998). Kemah (Erzincan) Tuzlaları. Türk Coğ- rafya Dergisi, 33, 53-78.
- Yeşilova, Ç. (2012). Baykan-Kurtalan-Şirvan (Siirt) arasındaki tuz içeren birimlerin stratigra- fik, sedimantolojik incelenmesi ve ekonomik önemi *Yayımlanmamış doktora tezi+. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
- Yeşilova, Ç. ve Helvacı, C. (2012). Lice formasyonu evaporitleri ve killerinin ekonomik önemi: Baykan-Kurtalan-Şirvan Bölgesi (Siirt). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 17(2), 72-83.
- URL-1: “Tunceli’nin meşhur kaynak tuzları”. https://www.milliyet.com.tr/yerel- haberler/tunceli/tunceli-nin-meshur-kaynak-tuzlari-11499206 (Erişim tarihi: 03.11.2021).
- URL-2: “Kırıkkale’nin doğal kaynak tuzu-Yeşil Doğa, 06.10.2019”. https://www.youtube.com/watch?v=xjd6WXh8ymk (Erişim tarihi: 15.08.2020).
- URL-3: “Mayi tuz nasıl üretilir”? https://www.mayituz.com/mayi-tuz-nasil-uretilir (Erişim tarihi: 16.08.2020).
- URL-4: “Mineral deposu Delice tuzu, 3 yılda dünyaya adını duyurdu: 9 ülkeye ihraç ediliyor". https://www.gazeterize.com/ekonomi/mineral-deposu-delice-tuzu-3yilda-dunyaya-adini-duyurdu-9-ulkeye-ihrac-ediliyor-h14152545.html (Erişim tarihi: 16.08.2020).
- URL-5. “İllere ait mevsim normalleri”. (https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il- ve-ilceler-istatistik.aspx?m=SIIRT) (Erişim Tarihi: 02.11.2021).
