Author :
Abstract
Tarihî antik çağlardan günümüze kadar, insanın önemli gereksinimleri barınmak, korunmak ve bir topluma ait olmak duygusudur. İnsanoğlu avcı-toplayıcı yöntemiyle yaşadığı dönemlerden beri bir topluluğa ait olmuştur. Göçebelikten tarıma dayalı yaşama geçen insan, yaşadıkları mekânı daha güvenli olmasına çaba gösterdiler. İlk yerleşimlerin oluşumunda yabanı doğadan korunmak düşüncesiyle, insan yaşadığı basit barınakların çevresinde koruyucu sınırlar oluşturdu ve yaşadığı mekânı daha güvenli tutmaya çalışmıştır. İnsanın yaşadığı küçük barınaklar zaman içinde birbirine kenetlenip ve ilk köy yerleşimlerini oluşturdu ve devamında toplumsal düzenin gelişmesiyle ilk kentler ortaya çıktı. Sınır kavramı, korunmak, mülkiyet ve aidiyet anlamını aktarmaktadır. Mülkiyet ya da bir yere sahip olmak anlamı, kentsel mekân olmak hakkı, bireyler ve devletler tarafından sahip oldukları toprağın ölçümü ve genişliğini anlatır. İlk devlet-kentlerin kurulması, kentsel mekân ögelerin oluşumu, ticaret gelişimi ve nüfus artışı sınır kavramının belirginleşmesini sağladı. Kentlerin çevresinde ki doğal özellikler sur duvarlar, giriş kapılar ve kale gibi mimari savunma ögeleriyle birleşip tüm tarihi kentlerin sınır kavramı oluşturuldu. Çağdaş kentlerde sınır kavramı farklı boyutlarda ortaya çıkmaktadır: peyzaj sınırlar, kent sınırlar ve bina sınırları. Bu çalışma kapsamında sınır kavramın anlamı Anadolu’nun tarihî kentlerinde tarih öncesi yerleşimlerden Cumhuriyet dönemi Ankara başkenti ilanına kadar kentsel mekân ve kentsel peyzaj açısından incelenecektir. Son olarak, günümüzün kentlerinde sınır kavramının anlamı bir ekolojik sınır olarak, oluşumu ve önemi ortaya koyulacaktır ve sınır kavramını güçlendirmek amacıyla öneriler yapılacaktır.
Keywords
Abstract
From historical antiquity to the present, the essential needs of human beings are shelter, protection, and a sense of belonging to a society. Humans have belonged to a community since the times when they lived with the hunter-gatherer method. People who moved from nomadism to a life based on agriculture made an effort to make the place they lived in a safer place. In the formation of the first settlements, humans created a protective boundary around the elementary shelters in which they lived, with the thought of being protected from the wild nature, and tried to keep the place they lived in safer. The elementary shelters, where people lived, interlocked over time and formed the first village, and then the first cities emerged with the development of the social order. The concept of boundary conveys the meaning of protection, ownership, and belonging. The mean of property or possession of a place, the right to be an urban space, refers to the measurement and breadth of the land owned by individuals and states. In the establishment of the first state-cities, the concept of the boundary has appeared through the formation of urban space elements, the development of trade, and increasing the population. Throughout history, the boundary concept has been created by the integration of natural features around the cities with architectural defense elements such as fortifications, gates, and castles. In today's cities, the concept of boundary emerges in different dimensions: landscape edge, city edge, and building edge. In this study, the meaning of the boundary concept will be examined in terms of urban space and urban landscape in the historical cities of Anatolia from prehistoric settlements until the Ankara announcement as the capital city in the Republican period. Finally, in today's cities, the meaning of the boundary concept as an ecological edge, its formation, and its importance will be revealed. Then the suggestions will be made to strengthen the boundary concept.
Keywords
- Aktüre, S. (1978). Anadolu kenti: 19. yüzyıl sonunda mekânsal yapı çözümlemesi. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi.
- Aliağaoğlu, A. ve Uğur A. (2016). Osmanlı şehri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bi- limler Dergisi, Ağustos, (38), 203-226.
- Amilhat Szary, A. L. (2018). Boundaries and borders. Hal Archive Ouvertes, 25, June,13- 25. https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-01823059.
- Aslan, A. (2016). Modern dünyada sınırlar. Düşün-ü-yorum. Anadolu Aydınlanma Vakfı Sosyal ve Kültürel Bülteni. Sınır Özel Sayısı, 12-16. www.anadoluaydinlanma.org adresinden ulaşılmıştır
- Bakır, A. ve Ülgen P. (2009). Geç ortaçağlarda Avrupa’da kent ve kentsel yaşam hak- kında bir değerlendirme. Sosyal Bilimler, 7(2), 127-142.
- Cengizkan, A. (2004). Ankara’nın ilk planı: 1924-1925 Lörcher planı. Ankara Enstitüsü Vakfı.
- Cerası, M. M. (2001). Osmanlı kenti. (Çev.: Aslı Ataöv). YKY.
- Çetin, S. (2012). Geç Osmanlıdan erken cumhuriyete iç batı Anadolu’da kentsel yapının değişimi: Manisa, Afyon, Burdur ve Isparta kentleri üzerine karşılaştırmalı bir inceleme. METU.JFA, 2, (29:2) 89-126.
- Çevik, A., Bezer, G.Ö., Uyumaz, E. ve Kucur, S. S. (2011). Türkiye Selçuklu Tarihi. T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, NO: 2724.
- Deniz, T., (2013). Sınırlar, sınır ticareti ve sınır ticaret merkezleri. International Journal of Social Science. April, Volume 6 (4), 351-370. Frontiero, W. E. (1976). Thresholds: Landscape, city, and building edges [Bachelor of Arts]. University of North Carolina at Chapel Hill.
- İnalcık, H. ve Arı, B. (2005). Türk-İslam-Osmanlı şehirciliği ve Halil İnalcık’ın çalışma- ları. Türkiye Araştinnaları Literatür Dergisi, 3, (6), 27-56.
- Gümüşçü, O. (2010). Siyasi coğrafya açısından sınırlar ve tarihi süreç içinde Türkiye’de sınır kavramı. Bilig Dergisi, (52), 79-104.
- Kejanlı, D.T. (2005). Anadolu’da ilk yerleşmeler ve kentleşme eğilimleri. Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları, 89-98.
- Kejanlı, D.T. (2010). Anadolu’da Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde kent sistemi, kale ve merkez-çarşı gelişimi. E-Journal of New World Sciences Academy, 5(3), 287-302. 3C0049. ISSN:1306-3111.
- Keleş, R. (1998). Kentleşme politikası. İmge Kitabevi Yayınları.
- Lynch, K. (1973). Kent imgesi (Çev.: İrem Başaran). Türkiye İş Bankası, Kültür Yayınlar.
- Koca, S. (2008). “Diyâr-ı Rûm”un (Roma ülkesi=Anadolu) “Türkiye” hâline gelmesinde Türk kültürünün rolü. Türkiyat Arastırmaları Dergisi, 23, 1-53.
- Kuban, D. (2015). Türk ve İslam sanatı üzerinde denemeler (4. Baskı). Arkeolojı ve Sanat Yayınları.
- Mazı, F. (2008). Antık çağda düşüncenin kentsel mekâna yansıması. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5, (10), 33-48.
- Mikaeili, M. (2015). Walled cities and the development of civilization in Asia Minor (Anatolia) and the middle east. Spaces and Flows: An International Journal of Urban and Extra Urban Studies. 5 (2), 15-25. ISSN 2154-8676. www.spacesandflows.com
- Mikaeili, M. (2016). Kenar kavramının peyzaj mimarlığı açısından ankara kenti örneğinde araştırılması [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimler Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Bölümü.
- Mikaeili, M. (2019). Ankara’nin ilk imar planlarında bahçe kent kavramı. International Journal of History, 11 (6), Aralık 2019, 2105-2124. DOI Number: 10.9737/hist.2019.802.
- Naumann, R. (2007). Eski anadolu mimarlığı (5. Baskı). (Çev.: Beral Madra). Türk Tarih Kurymu.
- Morris, A.E.J. (1994). History of urban form: Before the industrial revolution (Third Edition). Printed in China.
- Weber, M. (2012). Şehir: Modern kentin oluşumu (10. Baskı). (Çev.: Musa Ceylan). Yarın.
- Wycherley R. E. (1991). Antik çağda kentler nasıl kuruldu?. (Çev. Nur Nirven, Nezih Bas- gelen). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
- Oymael, S., Çakır H. K., Fidan, Y., ve Ekinci, C. E. (2011). Tarihi kentsel ve mimari mekânların gelişinde rol alan etkenlerin irdelenmesi. E-Journal of New World Sciences Academy, 6 (4), 888-896.
- OWENS, E. J. (2000). Yunan ve Roma dünyasında kent, (Çev. Cana Bilsel). Homer Kitabe- vi.
- Özcan, K., (2007). Anadolu’da Selçuklu dönemi yerleşme sistemi ve kent modelleri. itüdergisi/a, mimarlık, planlama, tasarım, 6 (1), 3-15.
- Özcan, K. (2011). Anadolu’da erken dönem Türk Kent morfolojisi Selçuklu Başkenti Konya. The Journal of International Social Research, 4, (19), 231-244.
- Öztürk, M. (2009). Tarihî seyrin şehirlerin fizikî ve sosyal yapısına etkileri üzerine bazı tespitler. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, C, (29), 626-637.
- Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü (III. Milli Eğitim Basım Evi). İstanbul, MEB Kitaplar.
- Pustu, Y. (2006). Küreselleşme sürecinde kent “antik site’den dünya kentine. Sayıştay Dergisi, 60, 129-151.
- Tankut, G. (2007). The Seljuk city. METU Faculty of Architecture Printing Workshop, Ankara.
- TDK (Türk Dil Kurumu), (2022, 28 Ocak). İçinde https://sozluk.gov.tr/
- TDK (Türk Dil Kurumu), (2022 a, 20 Ocak). İçinde https://sozluk.gov.tr/
- Tekeli, İ. (2009). Türkiye’de cumhuriyet döneminde kentsel gelişme ve kent planlaması (İkinci bölüm) 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, Bilanço 98 (ss.106-134). Tarih
- Trevor, B. (2002). Life and society in the Hittit world. Dost Kitabevi.
- Uçkan, Y., Gökalp, Z., Öztaşkın, M., Parla, C., Çöl, N. ve Ertuğrul Z. (2013). Ortaçağdan günümüze Anadolu uygarlıkları (1. Baskı), (Ed. Erol Altınsapan). Eskişiehir, Anadolu Üniversitesi.
- URL-1: “Hattuşa kent planı: Aşağı Şehir (kuzey), Yukarı Şehir (güney) ve sur duvar- lar”. https://denizuygur.wordpress.com/2015/07/20/hitit-ulkesi-gezisi-rehberi (Erişim Tarihi: 10.06.2022).
