Author :
Abstract
Diyalektoloji çalışmaları, son yıllarda yapılan birbirinden kıymetli çalışmalarla kendini geliştirmeye devam etmektedir. Ağızlar, dilin sadece telaffuz noktasında farklılıklar gösteren küçük kollarıdır. Bu küçük kolları belirleyen birçok faktör bulunmaktadır. Özellikle etimolojik köken, coğrafya, yaşayış biçimi gibi faktörleri bu belirleyiciler arasına ekleyebiliriz. Türkiye Türkçesi ağızları, 1940 yılından sonra yerli araştırmacılarla belli bir noktaya gelmiştir. Son yıllarda il ve ilçe düzeyinde yapılan ağız derleme çalışmaları, ağızlar içinde yaşayan farklı terimlerle ilgili çalışmaların yapılmasına da fırsat vermiştir. Özellikle adbilimle ve söz varlığıyla ilgili yapılan çalışmalar hem ağız bilimine hem adbilime önemli katkılar sağlamaktadır. Türk kültüründe çocuk oyunları çok önemli bir yeri tutmaktadır. Eski Türkçe döneminden itibaren yazılı eserlere giren ve Divânu Lügâti’t-Türk’te de sayısal olarak azımsanmayacak derede olan çocuk oyunları, hem çocukların hem de yetişkinlerin hoşça vakit geçirmelerini sağlayan unsurlardandır. Anadolu’nun farklı bölgelerinde birçok yönden benzerlikler olsa da farklı adlandırmalarla karşımıza çıkan birçok çocuk oyunu vardır. Bu yöresel çocuk oyunlarının adları, oynanış şekilleri ve çocuk oyunlarıyla ilgili diğer söz varlıklarının bir araya getirilip görsellerle desteklendiği çalışma sayısı yok denecek kadar azdır. Bu çalışma Gümüşhane ili ve yöresi ağızlarında çocuk oyunları ve oyunlarla ilgili diğer söz varlığına dayalı bir araştırma olup Gümüşhane ili ve yöresi ağızları söz varlığında yer alan çocuk oyunları ve diğer söz varlığı unsurlarını ve bu çocuk oyunların oynanış şekillerini ortaya çıkarmaya yöneliktir. Çocuk oyunlarıyla ilgili söz varlığı kendi içinde, ilgili konulara göre alt dallara ayrılarak ele alınacaktır. Bu çalışmamız, Derleme Sözlüğü başta olmak üzere Gümüşhane ili ve yöresi ağzını ilgilendiren çalışmaların taranmasıyla ve kaynak kişilerden derlemeler yapılmasıyla oluşturulmuştur.
Keywords
Abstract
Dialectology studies continue to develop themselves with valuable studies in recent years. Dialects are small arms of the language that differ only in the point of pronunciation. There are many factors that determine these small arms. In particular, we can add factors such as etymological origin, geography, lifestyle to these determinants. Turkey Turkish dialects reached a certain point with the local researchers after 1940. Dialect compilation studies carried out at the provincial and district level in recent years have also given the opportunity to conduct studies on different terms living in dialects. In particular, studies on onomastics and vocabulary provide important contributions to both dialectology and onomastics. Children's games have a very important place in Turkish culture. Children's games, which have entered the written works since the Old Turkish period and are not underestimated numerically in Divânu Lügâti't-Türk, are among the elements that allow both children and adults to have a good time. Although there are similarities in many ways in different regions of Anatolia, there are many children's games that come up with different names. The number of studies in which the names of these local children's games, the way they are played and other vocabulary related to children's games are brought together and supported by visuals is almost non-existent. This study is a research based on the vocabulary of children's games and games in the dialects of Gümüşhane province and its region, and it aims to reveal the children's games and other vocabulary elements in the vocabulary of Gümüşhane province and its region dialects and the ways these children's games are played. The vocabulary related to children's games will be discussed by dividing them into sub-branches according to the relevant topics. This study was created by scanning the studies related to the dialect of Gümüşhane province and its region, especially the Compilation Dictionary, and making compilations from the source people.
Keywords
- Acar, T. (1992). Gümüşhane ve yöresi halk ağızları *Doçentlik tezi+. Atatürk Üniversitesi.
- Başal, H. A. (2007). Geçmiş yıllarda Türkiye’de çocuklar tarafından oynanan çocuk oyunları. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 0(20), 243-266.
- Bölük, R. ve Erdem, M. D. (2021). Antalya Kaş ağzından ‚Derleme Sözlüğü‛ne katkılar. Journal of History School, 0(52), 2044-2063.
- Bulduk, T. B. (2019). Oyun adlarının Türkiye Türkçesi ağızlarında kullanımı üzerine bir değerlendirme. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 394-443.
- Bulut, S. (2020. Alanya (Antalya) ağzından ‚Derleme Sözlüğü‛ne katkılar. ASOS Jour- nal, 8(111), 117-144.
- Cankaya, M. (2013). Erzincan ağzından Derleme Sözlüğü’ne katkılar. Turkish Studies, 8(9), 899-910.
- Cengiz, S. A. (1997). Karadeniz Ereğli örneğinde çocuk oyunlarının halk bilim açısın- dan değerlendirilmesi. İçinde B. Onur, (Ed.), Çocuk kültürü, I. ulusal çocuk kültürü kongresi bildirileri (ss. 441-476). Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
- Coşar, A. M. (2016). Gümüşhane ağızlarından derlenmiş deyimler üzerine. Mavi Atlas, 0(6), 1-17.
- DS/I: Türk Dil Kurumu (2009a). Derleme sözlüğü (Cilt: I). Türk Dil Kurumu Yayınları.
- DS/II: Türk Dil Kurumu (2009b). Derleme sözlüğü (Cilt: II). Türk Dil Kurumu Yayınları.
- DS/III: Türk Dil Kurumu (2009c). Derleme sözlüğü (Cilt: III). Türk Dil Kurumu Yayınla- rı.
- DS/IV: Türk Dil Kurumu (2009d). Derleme sözlüğü (Cilt: IV). Türk Dil Kurumu Yayınla-
- DS/V: Türk Dil Kurumu (2009e). Derleme sözlüğü (Cilt: V). Türk Dil Kurumu Yayınları.
- DS/VI: Türk Dil Kurumu (2009f). Derleme sözlüğü (Cilt: VI). Türk Dil Kurumu Yayınla-
- Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2018). Kaşgârlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk, giriş- metin-çeviri-notlar-dizin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Bizim Büro Basımevi.
- GHK-6: Ülker T. vd., (2011). Gümüşhane halk kültürü, (6 Cilt). Gündüz Ofset Matbaacılık ve Yayıncılık.
- GİŞKA: Ünlü, E. (2015). Gümüşhane ili Şiran ve Köse ilçeleri ağızları (giriş-inceleme-metin- sözlük), [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- GİYADSK: Bulut, S. (2018a). Gümüşhane ili ve yöresi ağızlarından Derleme Sözlüğüne katkılar. Karam-Karadeniz Araştırmaları Dergisi, XV(57), 171-190.
- GİYASV: Bulut, S. (2018b). Gümüşhane ili ve yöresi ağızları söz varlığı. Gazi Kitabevi Ya- yınları.
- GKAYA: San, S. Ö. (1990). Gümüşhane kültür araştırmaları ve yöre ağızları. Kültür Bakan- lığı Yayınları.
- Gülensoy, T. ve Alkaya, E. (2011). Türkiye Türkçesi ağızları bibliyografyası. Akçağ Ya-
- Güney, N. (2005). Çocuk ve oyun. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergi- si, 0(19), 245-252.
- Karahan, L. (1996). Anadolu ağızlarının sınıflandırılması. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Nişanyan, S. (2020). Nişanyan sözlük, çağdaş Türkçenin etimolojisi. Liberus Yayınları.
- Onur, B. (Çev.) (1992). Tarih boyunca oyunlar ve oyuncaklar. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 25(2), 365-386.
- Paçacıoğlu, B. (2016). Türkçenin VII.-XVI. yüzyıllar arasında sözcük dağarcığı. Kesit Yayın- ları.
- Serbest, K. (2019). Divânü Lugâti’t-Türk ve Uygur Türklerinde çocuk oyunları. Ulusla- rarası Uygur Araştırmaları Dergisi, 0(13), 101-114.
- Süleymanova, L. (2015). Türk dünyası çocuk oyunlarının kıyaslamalı incelenmesi (Azerbaycan, Türkiye, Başkurt Türklerinin örneklerine dayanarak). I. Uluslararası Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı Tam Metin Bildirileri (s. 728). https://docplayer.biz.tr/15560110-I-turk-dunyasi-cocuk-oyun-veoyuncaklari-kurultayi.html
- Telli, B. (2019). Ik/Uk duyulan geçmiş zaman eki üzerine. Gazi Türkiyat, 0( 24), 127-140.
- Telli, B. ve Bulduk, T. B. (2019). Adıyaman ili ve yöresi ağızlarından Derleme Sözlü- ğü’ne katkılar: Fiil. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, 5(10), 98- 115.
- Tuğrul, B.; Ertürk, G.; Özen Altınkaynak, Ş. ve Güneş, G. (2014). Oyunun üç kuşaktaki değişimi. JASSS-The Journal of Academic Social Science Studies, 0(27), 1-16.
- Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- URL-1:https://www.facebook.com/yasayankoy/videos/anadoluda- g%C4%B1c%C4%B1nd%C4%B1r%C4%B1k-g%C4%B1c%C4%B1rdakg%C4%B1nc%C4%B1rak-tart%C4%B1-turti-gibi-de%C4%9Fi%C5%9Fikisimleri-olan-bu/2065039243749990/ (Erişim Tarihi: 17.11.2022).
- URL-2: TRT Arşiv. https://ms-my.facebook.com/trtarsiv/videos/de%C4%9Firmen- oyunu/1060657084800044/ (Erişim Tarihi: 15.11.2022).
- URL-3: https://ecdad.org.tr/kulturumuz/cocukluk-donemi-oyunlarimiz/elim-sende- oyunu/ (Erişim Tarihi: 10.11.2022).
- URL-4: https://ozhanozturk.com/2017/11/26/karadeniz-bolgesinde-oynanilan-cocuk- oyunlari-sozlugu/ (Erişim Tarihi: 19.11.2022).
- URL-5: https://ecdad.org.tr/kulturumuz/cocukluk-donemi-oyunlarimiz/patlangac- oyunu/ (Erişim Tarihi: 11.11.2022).
- URL-6: https://www.bayburtrehberi.com/bayburt-rehberi/bayburt- kulturu/oyunlarimiz/tugara-gordum (Erişim Tarihi: 11.11.2022).
- URL-7: https://tr.wikipedia.org/wiki/Dokuz_ta%C5%9F#/media/Dosya:Dokuzta%C5%9 F.jpg (Erişim Tarihi: 09.11.2022).
