Author :
Abstract
Dil, çok yönlü bir olgudur. Dilin biçim katmanı, uzun bir süre araştırma konusu olmuş, incelenip değerlendirilmiştir. Ancak dil olgusunu daha iyi anlamak ve anlamlandırmak amacıyla son dönemde dilin anlam katmanına yönelik çalışmalar da artmıştır. Kip (mood) ve kiplik (modality) çalışmaları dilin anlam katmanına yönelik yapılan anlambilimsel çalışmalardandır. Türkçede şekil, biçim ve kalıp anlamlarına gelen kip, fiilin bildirdiği hareketin, oluş ve kılışın konuşan, dinleyen ve adı geçen açısından anlatım düzlemine çıkış biçimi; kiplik ise konuşur ya da metin üreticisinin tutumunu merkeze alan, yoruma dayalı, bağlam ve tonlama gibi etkenlerin de içinde bulunduğu farklı ögeler ile işaretlenebilen, geniş bir anlamsal alanı kapsayan kategoridir. Kip gramatikal bir kavram iken kiplik anlamsal bir yapıdır. Anlamsal bir kategori olan kiplik; morfolojik, sözlüksel, söz dizimsel ve söylemsel ögeler vasıtasıyla işaretlenebilir. Türkçe öğretiminde dört temel becerinin kazandırılması ve dil bilgisi öğretiminin gerçekleştirilmesi, anlamsal yapının deşifre edilmesiyle mümkündür. Metinlerin derin yapısının anlaşılıp anlamlandırılması, dört temel becerinin kazandırılması ve dil bilgisi öğretiminin gerçekleştirilmesinde yadsınamaz bir yeri olan etkinlikler, Türkçe öğretiminin temel materyali olan ders kitaplarındaki temel araçlardandır. Bilhassa dil bilgisi öğretimine yönelik hazırlanan etkinlikler; metinde yer alan biçim birimlerin anlamlandırılmasına, uygulamaya dökülmesine ve öğrenmenin kalıcı hâle gelmesine olanak tanır. Anlamsal bir birliğe sahip olan metinlerin ve metinlerle ilişik olan dil bilgisi etkinliklerinin içinde pek çok yapı bulunur. Kiplik ulamı, metin çözümlemelerinde ve dil bilgisi etkinliklerinde anlama ulaşma kategorisi olarak değerlendirilir. Metinlerin dolayısıyla dilin daha iyi anlaşılabilmesi için dil bilgisi öğretimine yönelik hazırlanan etkinliklerdeki biçim birimlerin derin yapısına ulaşılması, anlambilimsel bir yapı olan kiplik ulamının açığa çıkarılması gerekir. Bu çalışmada, 2019 yılı itibarıyla Millî Eğitim Bakanlığı tarafından okutulmak üzere önerilen Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe ders kitaplarındaki dil bilgisi etkinlikleri incelenerek derin yapıdaki kiplik ulamının tespiti amaçlanmıştır. Bunun yanında tespit edilen kiplik ögeleri anlamsal yapıları bakımından değerlendirilmiştir.
Keywords
Abstract
Language is a multifaceted phenomenon. The form layer of language has been the subject of research for a long time and has been analyzed and evaluated. However, in order to better understand and make sense of the phenomenon of language, studies on the meaning layer of language have recently increased. Studies on mood and modality are among the semantic studies on the meaning layer of language. While mood is a grammatical concept, modality is a semantic structure. Modality as a semantic category can be marked by morphological, lexical, syntactic and discursive elements. Activities are one of the basic tools in textbooks, which are the basic materials of Turkish language teaching. There are many structures in grammar activities. Modality is considered as the category of reaching meaning in text analysis and grammar activities. In order to better understand the texts and thus the language, it is necessary to reach the deep structure of the morphological units in the activities prepared for grammar teaching, and to reveal the modality, which is a semantic scientific structure. In this study, it is aimed to determine the modality in the deep structure by examining the grammar activities in the Secondary School and Imam Hatip Secondary School Turkish textbooks recommended to be taught by the Ministry of National Education as of 2019. In addition, the identified modality elements were evaluated in terms of their semantic structures. As a result of the examinations and evaluations, it has been determined that Turkish textbooks include activities that focus on the formal structure of morphemes rather than their semantic structure, and that the activities that draw attention to the modality and point out the modal values of morphemes are insufficient.
