Author :
Abstract
Dünya genelinde sanayileşme, nüfus yoğunluğunun artması, enerji üretme, iklim krizi sonucu sulama ihtiyacı gibi sebepler suya yönelik yapılan politikaları arttırmıştır. Bu politikalar neticesinde baraj gibi büyük bayındırlık projeleri dünyada olduğu kadar ülkemizde de doğal ve arkeolojik sit alanlarının, taşınır ve taşınmaz kültür varlıklarının yok olma riskiyle karşı karşıya kalmasına sebep olmaktadır. Türkiye’nin hızlı kalkınma süreci içerisinde olması ve coğrafyasının baraj yapımına uygun olması sebebiyle baraj yatırımları hızlı bir şekilde artmaktadır. Bu barajların kültürel miras alanları ile çakışması önemli bir koruma sorununu beraberinde getirmektedir. Ülkemizde baraj havzasında kalan birçok kültürel mirasa günümüze kadar koruma önlemi alınmamıştır. Ancak son yıllarda taşınır taşınmaz kültürel mirasa verilen önem ve baraj sularının oluşturabileceği hasarlar göz önüne alınarak koruma projeleri hazırlanmaya başlanmıştır. Bu çalışmada dünyada ve ülkemizde baraj havzasında kalan kültür varlıklarının koruma yöntemlerinin neler olduğunu açıklamak ve taşıyarak koruma yöntemlerinin olumlu ve olumsuz yanları ortaya çıkarılarak farklı türdeki koruma yöntemlerine bütüncül bir bakış açısı geliştirmek amaçlanmıştır. Bu kapsamda belirlenen anahtar kelimeler açık erişimli web sitelerinde taranmış ve 21 adet barajın verilerine ulaşılmıştır. Bu barajlardan 13 tanesinde kültürel mirasa koruma uygulaması yapılmadan sular altında bırakılmış, 8 tanesinde ise su altında yerinde koruma ve taşıyarak koruma yöntemleri ile koruma uygulamaları yapılmıştır. Taşıyarak koruma uygulaması yapılan ve literatürde verisine ulaşılan 5 baraj ve 13 yapı detaylı olarak incelenmiştir. Koruma yöntemlerinin yapının tekil olarak korunmasının yanı sıra kentsel hafızadaki yerinin sürdürülebilirliği açısından ele alınması gerekliliği de ortaya konulmuştur.
Keywords
Abstract
Reasons such as industrialization, increase in population density, energy production, and the need for irrigation as a result of the climate crisis have increased the policies towards water throughout the world. Major public works projects such as dams built as a result of these policies cause natural and archeological sites, movable and immovable cultural assets to face the risk of extinction in our country as well as in the world. Since Turkey is in a rapid development process and its geography is suitable for dam construction, dam investments are increasing rapidly. The conflict of these dams with cultural heritage sites brings along an important conservation problem. In our country, protection measures have not been taken for many cultural heritages remaining in the dam basin until today. However, in recent years, conservation projects have been started to be prepared considering the importance given to movable and immovable cultural heritage and the damages that can be caused by dam waters. In this study, it is aimed to describe the protection methods of cultural assets remaining in the dam basin in the world and in our country, to develop a holistic perspective on different types of conservation methods by revealing the positive and negative aspects of conservation methods by carrying them. The keywords determined in this context were scanned on open access websites and the data of 21 dams were reached. In 13 of these dams, cultural heritage was flooded without protection, and 8 were protected by on-site protection and protection methods underwater. 5 dams and 13 structures that were protected by carrying and whose data were obtained in the literature were examined in detail. In addition to the singular preservation of the structure, conservation methods also need to be addressed in terms of sustainability of its place in urban memory.
Keywords
- Ahunbay, Z. (1999). Dünya kültür mirası ölçütleri açısından Hasankeyf ve kurtarılma olasılıkları. Mimarlık Dergisi, 290, 29-34
- Aytekin O. (2016). Çoruh Irmağı-Deriner Baraj suları altında kalan taşınmaz kültür varlıklarımızdan kurtarılan bazı örnekler. XX. Uluslararası Orta Çağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Sakarya,2(05), 711-725
- Bakıroğlu Yılmaz, A. (2019). Türkiye’de baraj tehdidi altındaki arkeolojik sit alanlarının ye- rinde korunma yöntemleri *Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Başkan, S. (2018). Çoruh Barajları suları altında kalan tarihi üç caminin taşıma ve re- konstrüksiyon uygulamaları hakkında bir değerlendirme. Vakıflar Dergisi, 49,187-210
- Burat, O. (2006). Pertek Baysungur Camii’nin taşınması. Vakıflar Dergisi, 10, 289-298.
- Çakırca, D. (2010). Su politikaları bağlamında Fırat Dicle Havzası’nda kültürel mirası koru- manın koşulları *Yayımlanmamış doktora tezi]. Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
- Kendir, H. (2020). Mimari restorasyonda taşıma yönteminin irdelenmesi İstanbul örneği [Ya- yımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
- Orhan, F. ve Gök, Y. (2016). Baraj yapımı nedeniyle yeri değiştirilen yerleşmelere iki örnek: Oruçlu ve Zeytinlik Köyleri (Artvin). Doğu Coğrafya Dergisi, 35, 131-146
- Öztekin Eke, D. (2014). Baraj gölleri altında kalan kültür mirasının durumu ve korunması *Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Sevgi, S., Çetin, M. ve Yılmaz, M. (2017). Hasankeyf Zeynel Bey Türbesi’nin koruma ve kurtarma (taşıma) projesi. Kagir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri IX bildirileri, 05-06 Aralık 2017, İstanbul, 10-37.
- Yalçın, G. ve Eken, G. (2006). Türkiye’nin Baraj Politikası ve Önemli Doğa Alanları Do- ğa Derneği Kurumsal Görüşü. TMMOB Su Politikaları Kongresi, 21- 23 Mart 2006, Ankara, 250-264
- Yılmaz, M., Eskici, B., Eliüşük, M., Akgönül, M.S.ve Şener, Y.S. (2019). Hasankeyf Mar- dinike Külliyesi kalıntılarının sağlamlaştırılması ve su altında korunmasına yönelik uygulama çalışmaları. MASROP E-Dergi, 13(1), 30-51.
- Yılmaz, M., Sevgi, S., Eskici, B., Şener, Y.S. ve Eliüşük, M. (2020). Kısmen baraj gölü suları altında kalacak olan Hasankeyf Yamaç Külliyesinin sağlamlaştırılması, korunması ve sergilenmesine yönelik uygulamalar. Amisos Dergisi, 5(9), 413439.
- Yılmaz, M.ve Sevgi, S. (2020). Hasankeyf Er Rızk Camisi koruma ve kurtarma (taşıma) uygulama çalışmaları. Akademik Sanat Dergisi, 5(10), 19-40.
- Yılmaz, M., Sevgi, S., Koparan, C. Ve Çetin, O. (2021). Hasankeyf Orta Kapı’nın ko- runması ve taşınmasına yönelik uygulamalar. Lycus Dergisi, 3, 93-104.
- 1968 Yaz Çalışmaları. (1970). Ortadoğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, (1)
- URL-1: ‚How to relocate giant Ancient Egyptian temples‛. https://mashable.com/archive/abu-simbel-relocation// (Erişim Tarihi: 11.01.2022).
- URL-2: ‚Vintage photographs show the Egyptian Temples of Abu Simbel being relo- cated, 1964-1968‛. https://rarehistoricalphotos.com/abu-simbel-relocation-19641968// (Erişim Tarihi: 11.01.2022).
- URL-3: ‚Sular çekildi baraj altındaki tarihi yapılar ortaya çıktı‛. https://www.yenisafak.com/foto-galeri/gundem/sular-cekildi-baraj-altindakitarihi-yapilar-ortaya-cikti-2054599?page=1 (Erişim Tarihi: 22.01.2022).
- URL-4: ‚Isparta’da sular altında kalan köy evlerinde seyirlik görüntüler‛. https://www.hurriyet.com.tr/seyahat/ispartada-sular-altinda-kalan-koyevlerinde-seyirlik-goruntuler-41690977 (Erişim Tarihi: 22.01.2022).
- URL-5: ‚Sular çekilince baraj altında kalan köy göründü‛. https://www.iha.com.tr/haber-sular-cekilince-baraj-altinda-kalan-koy-gorundu488231/ (Erişim Tarihi: 22.01.2022).
- URL-6: ‚Sungur Bey Camii‛. http://www.pertek.gov.tr/sungur-bey-camii (Erişim Ta- rihi: 13.03.2022).
- URL-7: ‚Tarihi Zeynel Bey Türbesi taşındı‛. https://www.ntv.com.tr/galeri/sanat/tarihi-zeynel-bey-turbesi- tasindi,b0b56QPw9U-2A4yZIXArwQ/7Ppu4oM6ukmwfNqOkqkhag (Erişim Tarihi: 21.01.2022).
- URL-8: ‚Hasankeyf yeni yüzüyle misafirlerini bekliyor‛. https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/hasankeyf-yeni-yuzuyle-misafirlerinibekliyor/1901065 (Erişim Tarihi: 21.01.2022).
- URL-9: ‚650 yıllık tarihi Artuklu Hamamı taşındı‛. https://www.ntv.com.tr/galeri/sanat/650-yillik-tarihi-artuklu-hamamitasindi,7lSmR2vFEki2llSASAVfnw/-AyAI9yjfUqQUVd4Pw6mng (Erişim Tarihi: 21.01.2022).
- URL-10: ‚Yüzlerce Yıllık Tarihi Eserler Taşındı.‛ https://twitter.com/veyseleroglu/status/1250728741044719617 (Erişim Tarihi:
- URL-11: ‚Hasankeyf Er-Rızk Camisi'nin restorasyonunda sona yaklaşıldı.‛ https://www.arkeolojikhaber.com/haber-hasankeyf-er-rizk-camisininrestorasyonunda-sona-yaklasildi-30969/ (Erişim Tarihi: 21.01.2022).
- URL-12: ‚Eyyubi Camisi'nin en ağır bölümü Yeni Kültürel Park Alanı'na taşınıyor.‛ https://www.aa.com.tr/tr/yasam/eyyubi-camisinin-en-agir-bolumu-yenikulturel-park-alanina-tasiniyor/1345051 (Erişim Tarihi: 21.01.2022).
- URL-13: ‚İmam Abdullah Zaviyesinin minaresi de SPMT ile taşındı.‛ https://www.arkeolojikhaber.com/haber-imam-abdullah-zaviyesinin-minareside-spmt-ile-tasindi-16731/ (Erişim Tarihi: 21.01.2022).
