Author :
Abstract
Tek başlarına dilbilgisel anlamı olmayan, bunun yanı sıra, tümce içerisindeki diğer anlamlı ögeleri (kelime veya kelime grupları) desteklemek amacıyla onlarla birleşerek yeni söz öbeklerinin ortaya çıkışını sağlayan ve bu çerçevede anlam ilişkisi kuran yapılara edat denilmektedir. İçin edatı, aslında “sebep” anlamı vermekle birlikte anlamının genişlemesiyle kullanım alanı artmış bir edattır. Bu çalışmada için edatının anlam ilgilerinin tespiti noktasında daha önceki araştırmalardan yararlanılmıştır. Farklı araştırmalarda geçen işlevler bir araya getirilerek tahlil edilmiş -bir anlamda derlenmiş- olup, sekiz maddeden oluşan anlam ilgileri tablosu oluşturulmuştur. Söz konusu edatın sekiz işlevi ve bunlara bağlı yirmi farklı kullanımı tespit edilmiştir. Bu çalışmada içerisinde edat terimi için yapılan terimlere, edatlarla ilgili yapılmış tasniflere yer verilmiş daha sonra ise için edatının kökeni üzerine ileri sürülen görüşlere değinilmiştir. Çalışma, için edatının işlevlerini belirlemeye yönelik olup tarihî Türk lehçelerinde verilmiş olan şu eserler üzerinden yürütülmüştür. Köl Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk (Orhun Türkçesi); Altun Yaruk, Haustuanift, İyi ve Kötü Prens Öyküsü ve Irk Bitig (Eski Uygur Türkçesi); Kutadgu Bilig (Karahanlı Türkçesi); Mu'înü'l-Mürîd ve Ḳıṣaṣü'l-Enbiyā (Harezm Türkçesi); Gülistan Tercümesi ve Codex Cumanicus (Kıpçak Türkçesi); Sekkaki Divanı ve Şecere-i Terākime (Çağatay Türkçesi); Ahmed-i Dâ’i Divânı ve Dede Korkut Kitabı (Eski Anadolu Türkçesi).
Keywords
Abstract
Prepositions are structures that don’t have a grammatical meaning on their own, as well as provide the emergence of new phrases by combining with other meaningful elements (words or groups of words) in the sentence in order to support them and establish a semantic relationship. The preposition için, actually gives the meaning of “reason”, but its usage area has increased with the expansion of its meaning. In this study, previous studies were used to determine the usage areas of the preposition for. Different functions in different studies were brought together and compiled in an analyzed sense, and a table of semantic relations consisting of eight items was created. Eight functions of the aforementioned preposition and twenty different uses related to them have been identified. In our study, the terms made for the preposition and the classifications made about the prepositions are included, and then the views on the origin of the preposition "for" are mentioned in order to dominate the focus of our study. The study aims to find the functions of the preposition için and will be carried out through the following works given in historical Turkish dialects. Köl Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk (Orhun Turkish); Altun Yaruk, Haustuanift, The Story of the Good and the Bad Prince and Race Bitig (Old Uyghur Turkish); Kutadgu Bilig (Karakhanid Turkish); Mu'înü'l-Mürîd ve Ḳıṣaṣü'l-Enbiyā (Khorezm Turkish); Gulistan Translation and Co-dex Cumanicus (Kipchak Turkish); Sekkaki Divan, Secere-i Terākime (Chagatay Turkish); Ahmed-i Dâ'i Divan and the Book of Dede Korkut (Old Anatolian Turkish).
Keywords
- Adalı, O. (2004). Türkiye Türkçesinde biçimbirimler. İstanbul: Papatya Yayınları.
- Adalı, O. (2004). Türkiye Türkçesinde biçimbirimler. İstanbul: Papatya Yayınları. Akalın, Ş. H. (2011). Türkçe sözlük. Baskı:11, Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Arat, R. R. (2008). Kutadgu bilig. Kabalcı Yayınları.
- Argunşah, M. (2013). Çağatay Türkçesi. Kesit Yayınları.
- Argunşah, M. ve Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. Kesit Yayınları.
- Argunşah, M. ve Sağol Yüksekkaya, G. (2017). Tarihî Türk lehçeleri, Karahanlıca Harezmce Kıpçakça dersleri. Kesit Yayınları.
- Argunşah, M. ve Toparlı, R. (2008). Mu’înü’l-mürîd. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ata, A. (1997). Ḳıṣaṣü'l-enbiyā I (Giriş-Metin-Tıpkıbasım). Türk Dil Kurumu Yayınları.Atabay, N., Özel, S., Kutluk, İ. ve Aksan, D. (2003). Sözcük türleri. Papatya Yayınları. Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Bilgegil, M. K. (2009). Türkçe dilbilgisi. Salkımsöğüt Yayınevi.
- Bilgin, M. (2002). Anlamdan anlatıma Türkçemiz. TC. Kültür Bakanlığı. Bozkurt, F. (1995). Türkiye Türkçesi. Cem Yayınevi.
- Çetin, E. (2012). Altun Yaruk-yedinci kitap; Berlin bilimler akademisindeki metin parçaları; karşılaştırmalı metin, çeviri, açıklamalar, dizin. Karahan Kitabevi.
- Delice, H. İ. (2012). Sözcük türleri. Asitan Kitap.
- Demir, N. ve Yılmaz, E. (2010). Türk dili el kitabı. Grafiker Yayınları.
- Demir, N. ve Yılmaz, E. (2011). Türkçe biçim bilgisi. Anadolu Üniversitesi Yayınları. Demir, T. (2006). Türkçe dilbilgisi. Kurmay Kitabevi.
- Deny, J. (1941). Türk dili grameri (Osmanlı Lehçesi). Maarif Matbaası.Doğan, A. T. (2021). Türkiye Türkçesinde edatlar, Kriter Yayınları.Doğan, N. (2014). Çok işlevlilik açısından Türkçe edatların söz dizimsel ve anlam bi- limsel yapısı, Dil Araştırmaları, 15, 105-119.
- Durmuş, M. ve Teker, A. D. (2009). Türk dili el kitabı. Grafiker Yayınları.
- Ediskun, H. (2010). Türk dilbilgisi (sesbilgisi-biçimbilgisi-cümlebilgisi). Remzi Kitabevi. Eker, S. (2009). Çağdaş Türk dili. Grafiker Yayınları.
- Eraslan, K. (1999). Sekkaki divanı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2014). Divanu lugati’t-Türk (giriş-metin-çeviri-notlar- dizin). Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ergin, M. (1993). Türk dil bilgisi. Bayrak Yayınları.
- Ergin, M. (1994). Dede Korkut kitabı I, giriş-metin-faksimile. Türk Dil Kurumu Yayınları. Gabain, A. V. (1995). Eski Türkçenin grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ayraç Yayınları.
- Gülensoy, T. (1998). Türkçe el kitabı. Kıvılcım Yayınları.
- Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Güner, G. (2013). Kıpçak Türkçesi grameri. Kesit Yayınları.
- Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk dilinde edatlar. Milli Eğitim Yayınları.
- Hacıeminoğlu, N. (2003). Karahanlı Türkçesi Grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları. Hamilton, J. R. (1998). İyi ve kötü prens öyküsü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ölmez, Z. (1996). Şecere-İ Terākime-Türkmenlerin soy kütüğü (Ebulgazi Bahadır Han). Simurg Yayınları.
- Hengirmen, M. (2002). Türkçe temel dilbilgisi. Engin Yayınevi.
- Hepçilingirler, F. (2004). Öğretenlere ve öğrenenlere Türkçe dilbilgisi. Remzi Kitabevi.
- Kalsın Ş. (2013). Harezm Türkçesi grameri -isim- (Memluk Kıpçak ve Kuman Kıpçak Türkçe- siyle karşılaştırmalı). Gazi Kitabevi.
- Kara, F. (2009). Edat ve zarf üzerine bazı düşünceler. Turkish Studies, Volume 4/3. Karaağaç, G. (2009). Edat üzerine düşünceler. Gazi Türkiyat, 5,157-169.
- Karamanlıoğlu, A. F. (1989). Gülistan tercümesi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Karamanlıoğlu, A. F. (1994). Kıpçak Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.Khaze Shahgoli, N., Yaghoobi, V., Aghatabai, S. ve Behzad, S. (2019). Dede Korkut ki-tabı’nın Günbet yazması: inceleme, metin, dizin ve tıpkıbasım, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi: Cilt 16, Sayı 2, 147-379.
- Koç, N. (1992). Açıklamalı dilbilgisi terimleri sözlüğü. İnkılâp Kitabevi.
- Korkmaz, Z. (1961). Uçun, üçün, için vb çekim edatlarının yapısı üzerine, Türk Dili Yıl- lığı, 3, 31-35.
- Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (Şekil Bilgisi). Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Nalbant, M. V. (2012). Üçün ve için edatları üzerine yeni bir değerlendirme, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 19, 2.
- Özbay, B. (2014). Huastuanift, Manihaist Uygurların tövbe duası. Türk Dil Kurumu Yayın- ları.
- Özmen, M. (2001). Ahmed-i Da’i divanı (metin-gramer-tıpkıbasım). Türk Dil Kurumu Ya- yınları.
- Şahin, H. (2003). Eski Anadolu Türkçesi. Akçağ Yayınları.
- Tekin, T. (2004). Irk bitig (Eski Uygurca Fal Kitabı). Öncü Basımevi. Tekin, T. (2006). Orhon yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tiken, K. (2004), Eski Türkiye Türkçesinde edatlar, bağlaçlar, ünlemler ve zarf fiiller. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Topaloğlu, A. (1989). Dil bilgisi terimleri sözlüğü. Ötüken Yayınları.Toparlı, R. (2011). Son çekim edatları. Türk Dil Kurumu Yayınları.Vural, H. ve Böler, T. (2012). Ses ve şekil bilgisi. Kesit Yayınları.
