Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Kitaplığı H 762 Nolu Nizâmî-İ Gencevî Hamsesi’nin Minyatürlerindeki Kubbe Bezemeleri
Author :
Abstract
Bu çalışma, Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Kütüphanesi’nde H. 762 numara ile kayıtlı bulunan Nizâmî-i Gencevî’nin Hamse el yazmasındaki minyatürlerde yer alan kubbe bezemelerini tarihsel, sanatsal, kültürel ve sembolik açıdan incelemektedir. İnsanlığın çevresini güzelleştirme arzusunun bir yansıması olarak ortaya çıkan süsleme ve resimleme geleneği, İslam sanatında mimari tasvirlerle birleşerek estetik bir dil oluşturmuştur. Bu bağlamda, Hamse’nin söz konusu nüshası, yalnızca edebî değil, aynı zamanda görsel kültür açısından da büyük önem taşımaktadır. Eserde yer alan kubbe bezemeleri, İslam sanatında kozmik düzeni, ilahi otoriteyi ve ruhani yükselişi sembolize eden anlamlarıyla öne çıkmaktadır. Timurlu, Safevî ve Akkoyunlu sanat geleneklerinin etkilerini yansıtan bu bezemeler, dönemin kültürel etkileşimlerini ve estetik anlayışını yansıtan seçkin örneklerdir. Çalışma kapsamında, kubbe süslemelerinde kullanılan motifler teknik, üslup ve ikonografik yönleriyle analiz edilmiştir. Ayrıca, bu motiflerin diğer Hamse nüshaları ve İslam sanatındaki benzer örneklerle karşılaştırmalı değerlendirmesi yapılmıştır. İnceleme sonucunda, H. 762 numaralı nüshanın kubbe tezyinatında kullanılan desenlerin, dönemin sanatsal üretim anlayışını, sembolik dili ve bezeme tekniklerini bir araya getirdiği saptanmıştır. Elde edilen çizim ve motif analizleri, geleneksel Türk süsleme sanatları hafızasına katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Bu yönüyle çalışma, klasik dönem kitap sanatlarında mimari bezemelerin estetik ve sembolik değerini ortaya koyarak, İslam sanatının çok katmanlı görsel dünyasına ışık tutmaktadır.
Keywords
Abstract
This study examines the dome ornamentations depicted in the miniatures of Nizami Ganjavi’s Khamsa manuscript, registered under number H. 762 in the Treasury Library of Topkapı Palace Museum, from historical, artistic, cultural, and symbolic perspectives. The tradition of ornamentation and illustration, which emerged as a reflection of humanity’s innate desire to beautify its surroundings, formed an aesthetic language in Islamic art through its integration with architectural depictions. In this context, the mentioned Khamsa manuscript holds great significance not only in literary terms but also in the realm of visual culture. The dome decorations in the manuscript stand out with their symbolic meanings representing the cosmic order, divine authority, and spiritual ascension in Islamic art. Reflecting the influences of Timur, Safevi, and Akkoyunlu artistic traditions, these decorations serve as distinguished examples that convey the cultural interactions and aesthetic understanding of their period. Within the scope of this research, the motifs used in the dome ornamentations were analyzed in terms of technique, style, and iconography. Furthermore, these motifs were comparatively evaluated with other Khamsa manuscripts and similar examples in Islamic art. The analysis revealed that the patterns used in the dome ornamentations of the H. 762 manuscript integrate the artistic production approach, symbolic language, and ornamental techniques of the era. The obtained drawings and motif analyses aim to contribute to the memory of traditional Turkish ornamental arts. In this regard, the study highlights the aesthetic and symbolic value of architectural ornamentations in classical book arts, shedding light on the multilayered visual world of Islamic art.
