Author:
Abstract
İbn Atiyye'nin itikadı, tartışma konusu olmuştur. Çünkü bazıları İbn Atiyye'yi mu'tezile olmakla bazıları da rasyonalizmi benimsemekle suçlamışlardır. Ancak tefsirini kapsamlı bir şekilde inceleyip irdelediğimizde tefsirinde, kanıtlama gereği duymaksızın Eş'ari eğiliminin öne çıktığı görülür. Ayrıca itikadi ve müteşabih ayetlerin, Eş'ariyye fikirlerini taşıdığı fark edilmektedir. İbn Atiyye, bu ayetlerin tefsirini, ilmine, sahabe sözlerine, peygamberin hadislerine ve sahip olduğu kelamî ve felsefî güce dayandırmaya çalışmıştır. Bunun yanı sıra bazı ayetlerin tefsirinde ictihadî (yorumlayıcı) ve aklî (akılcı) yöntemlerden faydalanmış ve bu konuda istidlalî (delile dayanan) yolları izlemiştir.İbn Atiyye, tefsirinde ayetlerin tefsirini Arap dili ve kıraat bilgisine ve genel itibariyle Kur'an ilimlerine göretefsir etmeyihedeflemiştir. Ayrıca İbn Atiyye, tefsirinde Eş'ari itikadını kanıtlamayı hedeflememiş ancak Eş'ari yöntemini takip etmiştir. Bundan dolayı diğer tefsirler arasında İbn Atiyye'nin tefsiri değerli görülmüştür. Zira Ebu Hayyan ve Kurtubi gibi birçok müfessir, İbn Atiye'nin fikirlerinden faydalanarak tefsirlerinde onun yöntemini izlemişlerdir. Bu çalışma, bazı eleştirmenlerin iddia ettiğigibi itikadî yönelim üzerinde durmak için değil İbn Atiyye nezdindeki tefsîrî yönelimi önemle belirtmek için yapılmıştır. Üç bölüm halinde ele alınan bu çalışmanın ilk bölümünde İbn Atiye'yi tanımaya, ikinci bölümünde delilleriyle birlikte İbn Atiye'nin birtakım mezheplerle itham edilmesine yönelik tartışmalara, üçüncü bölümünde ise İbn Atiyye tarafından tefsîrî yönelim açısından açıklanan birtakım ayetler üzerine uygulamalı bir çalışmaya yer verilmiştir.
Keywords
Abstract
الملخص: ظلت عقيدة ابن عطية بين أخذ ورد، فبعضهم اتهمه بأنه اعتزالي وبعضهم اتهمه بأنه يتبع المنهج العقلي المحض، لكن عند التمحيص والتدقيق في تفسيره نجد أن الاتجاه الأشعري قد طغى على تفسيره دون محاولة إثبات هذا المنهج. وكما هو ملاحظ فإن آيات العقيدة والآيات المتشابهة قد حُمّلت بأفكار الأشعرية، فقد حاول ابن عطية تفسير هذه الآيات تفسيراً مستنداً إلى علمه وأقوال الصحابة وأحاديث الرسول الكريم وبما امتلكه من طاقات كلاميّة وفلسفيّة، فقد استفاد من المنهج الاجتهادي والعقلي في تفسير بعض الآيات واتّبع الطريقة الاستدلالية في ذلك. وقد كان هدف ابن عطية في تفسيره هو تفسير الآيات وفق علمه باللغة العربية وعلمه بالقراءات وعلوم القرآن بشكل عام. وما كان هدف ابن عطية إثبات عقيدة الأشعري في تفسيره، وإنما كان يتبع المنهج الأشعري في تفسيره. ومن هنا كان لتفسير ابن عطية قيمة بين التفاسير، فكثير من المفسرين أخذوا من فكره واتبعوا منهجه في التفسير، كأبي حيان والقرطبي وغيرهم. ويأتي هذا البحث ليؤكد على الاتجاه التفسيري عند ابن عطية وليس الاتجاه العقدي كما زعم بعض النقّاد . سينقسم البحث إلى ثلاثة أقسام، القسم الأول: تعريف بابن عطية، القسم الثاني: مناقشات حول اتهام ابن عطية ببعض المذاهب مع الأدلة، القسم الثالث: دراسة تطبيقية على بعض الآيات التي يتبين من خلالها الاتجاه التفسيري عند ابن عطية.