Author :
Abstract
Bu çalışma, Hatip Çayı Havzası’nın taşkın durumunu incelemek ve geleceğe yönelik taşkın planlama önerisinde bulunmak amacıyla hazırlanmıştır. Hatip Çayı, Sakarya Havzası’nın alt kollarından olan Ankara Çayı’nın üç ana kolundan biridir. Toplam havza alanı 460 km² olan Hatip Çayı, Ankara’nın Altındağ, Elmadağ, Çankaya, Kalecik, Keçiören, Mamak ve Yenimahalle ilçe sınırları içerisinden geçmektedir. Ankara’nın en kalabalık ilçe merkezlerinden geçmesi ve geçmiş dönemlerden beri taşkınların meydana gelmesi sebebiyle havzanın taşkın durumunun analiz edilmesi ve bu analiz doğrultusunda önlem alınması önem arz etmektedir. Havzada 2019-2022 yılları arasında farklı dönemlerde arazi çalışmaları yapılmıştır. İlgili kurum ve kuruluşlardan çalışma için gerekli veriler temin edilmiştir. Çalışmanın her aşamasında Coğrafi Bilgi Sistemleri tekniklerinden, uydu görüntülerinden ve istatistiksel yöntemlerden yararlanılmıştır. Havzanın gelecek yıllardaki yağış ve sıcaklık durumunu ortaya koymak için Quadratic Trend Analizine başvurulmuştur ve ArcGIS for Desktop 10.5 programı ile Analitik Hiyerarşi Proses (AHP) ve Morfometrik Analiz yöntemleri kullanılarak havzanın taşkın duyarlılık analizi yapılmıştır. Çalışma sonucunda elde edilen bulgulara göre havzanın %63’lük kısmının yüksek ve çok yüksek taşkın duyarlılığına sahip olduğu tespit edilmiştir. Havzadaki yerleşmelerin yaklaşık %85’i taşkın duyarlılığının yüksek ve çok yüksek olduğu alanlarda konumlanmıştır. Ayrıca havzadaki en önemli sorunlardan birinin yanlış arazi kullanımı olduğu belirlenmiştir. Çalışmanın son aşamasında havzadaki mevcut durum değerlendirmeleri ve yapılan analizlerin sonuçları göz önünde bulundurularak havzanın gelecek yılları için taşkın planlama haritası üretilmiştir.
Keywords
Abstract
This study was prepared in order to examine the flooding state of the Hatip Stream Basin and to propose flood planning for the future.Hatip Stream is one of the three main branches of Ankara Stream, which is one of the lower tributaries of Sakarya Basin. Hatip Stream, which takes its source from İdris Mountain (1992 m) located in Kalecik district of Ankara, flows in the northeast-southwest direction and pours into Ankara Stream from Yenimahalle district. Hatip Stream, with a total basin area of 460 km², passes through Ankara's Altındağ, Elmadağ, Çankaya, Kalecik, Keçiören, Mamak and Yenimahalle districts. It is crucial to analyze the flood situation of the basin and take precautions in line with this analysis, since it passes through the most crowded Ankara's district centers and floods have occurred since past periods. Field studies were carried out in different periods between 2019-2022 in the basin. The data needed for the study were obtained from the relevant institutions and organizations. Geographic Information Systems techniques, satellite images and statistical methods were used at every stage of the study. Quadratic Trend Analysis was applied to reveal the precipitation and temperature status of the basin in the coming years. Flood susceptibility analysis of the basin was performed using Analytic Hierarchy Process (AHP) and Morphometric Analysis methods with ArcGIS of Desktop 10.5 program. According to the findings obtained as a result of the study, it was determined that 63% of the basin has high and very high flood sensitivity. Approximately 85% of the settlements in the basin are located in areas with high and very high flood susceptibility. In addition, it has been determined that one of the most important problems in the basin is incorrect land use. In the last stage of the study, a flood planning map was produced for the next years of the basin, taking into account the current situation assessments in the basin and the results of the analyzes made.
Keywords
- Akyürek, B., Bilginer, E., Akbaş, B., Hepşen, N., Pehlivan, Ş., Şunu, O. ve Dağer, E. (1982). Ankara-Elmadağ-Kalecik dolayının jeolojisi. Maden Tetkik ve Arama.
- Akyürek, B., Bilginer, E., Akbaş, B., Hepşen, N., Pehlivan, Ş., Şunu, O. ve Hakyemez, Y. (1984). Ankara-Elmadağ-Kalecik dolayının temel jeoloji özellikleri. Jeoloji Mühendisleri Dergisi.
- Akyürek, B., Duru, M., Sütçü, Y. F., Papak, İ., Şaroğlu, F., Pehlivan, N. ve Yaşar, T. (1997). 1/100.00 ölçekli açınsama nitelikli Türkiye jeoloji haritaları serisi, Ankara-F15 paftası. Ankara: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
- Atalay, İ. (2011). Toprak oluşumu, sınıflandırması ve coğrafyası. Meta basım matbaacılık hizmetleri.
- Bello, O. M. & Aina, Y. A. (2014). Satellite remote sensing as a tool in disaster manage- ment and sustainable development: towards a synergistic approach. ProcediaSoc. Behav. Sci. 120, 365-373. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.02.114
- Chen, Y. (2022). Flood hazard zone mapping incorporating geographic information system (GIS) and multi-criteria analysis (MCA) techniques. J. Hydrol. 612, 128268. https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2022.128268
- Chowdary, V., Chakraborthy, D., Jeyaram, A., Murthy, Y. K., Sharma, J. & Dadhwal, V. (2013). Multi-Criteria decision making approach for watershed prioritization using analytic hierarchy process technique and GIS. Water Resour. Manage. 27, 3555-3571. https://doi.org/10.1007/s11269-013-0364-6
- Das, S. (2020). Flood susceptibility mapping of the Western Ghat coastal belt using multi-source geospatial data and analytical hierarchy process (AHP). Remote Sens. Appl. Soc. Environ. 20, 100379. https://doi.org/10.1016/j.rsase.2020.100379
- Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü. (1975). Hatip Ovası hidrojeolojik etüt raporu. ANKARA.
- Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü. (2005). Ankara Bayındır Havzası planı mühendislik hizmetleri işi nihai planlama raporu. ANKARA.
- Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü. (2017). Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü: http://www.dsi.gov.tr/ adresinden alındı
- Dönmez, M., Akçay, A. E., Kara, H., Yergök, A. F. ve Esentürk, K. (2008). 1/100.000 ölçekli açınsama nitelikli Türkiye jeoloji haritaları serisi, Kırşehir-İ30 Paftası. Ankara: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
- DSİ 5. Bölge Müdürlüğü. (2016). Ankara ili taşkın tehlike alanları planlama raporu. DSİ 5. Bölge Müdürlüğü, Havza Yönetimi İzleme ve Tahsisler Şube Müdürlüğü, Ankara.
- Erdoğan, A. (2015). Mamak Tarih ve Kültür Atlası-1. Ankara: Mamak Belediyesi Yayınları.
- Göztepe, S. (2022). Hatip Çayı Havzası'nın uygulamalı taşkın analizi (Ankara) *Yayımlan- mamış Yüksek Lisans Tezi+. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
- Göztepe, S., Bahadır, M. ve Şen, H. (2022). Hatip Çayı Havzası'nın (Ankara) doğal coğ- rafya özellikleri ve arazi kullanımı, Mavi Atlas Dergisi, 10(2), 564-581. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1171169
- Guerriero, L., Di Napoli, M., Novellino, A., Di Martire, D., Rispoli, C., Lee, K., Harri- son, A. & Calcaterra, D. (2022). Multi-hazard susceptibility assesment using analytic hierarchy process: the Derwent Valley Mills UNESCO World Heritage Site case study (United Kingtom). J. Cult. Herit. 55, 339-345. https://doi.org/10.1016/j.culher.2022.04.009
- Işık, F., Bahadır, M., Zeybek, H. İ. ve Çağlak, S. (2020). Karadere Çayı taşkını (Araklı- Trabzon). Mavi Atlas, 8 (2), 526-547. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.788991
- Kaynar, İ. S. (2017). Ankara'nın 11 Eylül 1957 sel felaketi ve siyasi gündemi. Ankara Araştırmaları Dergisi, 197-224.
- Kazakis, N., Kougias, I. & Patsialis, T. (2015). Assessment of flood hazard areas at a regional scale an index-based approach and Analytical Hierarchy Process: Application in Rhodope-Evros region, Greece. Sci. Total Environ. 538, 55-563. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2015.08.055
- Ketin, İ. (1983). Türkiye Jeolojisine Genel Bir Bakış. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Matbaası/Gümüşsuyu.
- Lin, K., Chen, H., Xu, C. Y., Yan, P., Lan, T., Liu, Z. & Dong, C. (2020). Assessment of flash flood risk based on improved analytic hierarchy process methods and integrated maximum likelihood clustering algorithm. J. Hydrol. 584, 124696. https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2020.124696
- Msabi, M. M. & Makonyo, M. (2021). Flood susceptibility mapping using GIS and muti- criteria decision analysis: A case of Dodoma region, central Tanzania. Remote Sens. Appl. Soc. Environ. 21, 100445 https://doi.org/10.1016/j.rsase.2020.100445
- Mudashiru, R. B., Sabtu, N., Abdullah, R., Saleh, A. & Abustan, I. (2022). Optimality of flood influencing factors for flood hazard mapping: An evaluation of two multicriteria decision-making methods. J. Hydrol. 612, 128055. https://doi.org/10.1016/j.jhidrol.2022.128055
- Nicu, I. C. & Asăndulesei, A. (2018). GIS-based evaluation of diagnostic areas in landslide susceptibility analysis of Bahluieț River Basin (Moldavian Plateau, NE Romania). Are Neolithic sites in danger? Geomorphology, 314, 27–41, https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2018.04.010
- Ocak, F., Bahadır, M., Uzun, A. ve Şahin, K. (2021). Atakum ilçesi kıyı kuşağının taşkın duyarlılık analizi, Samsun/Türkiye. İçinde Döker, M. F. ve Akköprü, E. (Ed.), Coğrafya Araştırmalarında Coğrafya Bilgi Sistemleri Uygulamaları II (s. 273-292). Pegem Akademi.
- Özcan, O. (2017). Taşkın tespitinin farklı yöntemlerle değerlendirilmesi: Ayamama Deresi örneği. Artvin Çoruh Üniversitesi, Doğal Afetler Uygulama ve Araştırma Merkezi, Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 3 (1), 9-27.
- Pourghasemi, H.R., Pradhan, B. & Gökçeoğlu, C. (2012). Application of fuzzy logic and analytical hierarchy process (AHP) to landslide susceptibility mapping at Haraz watershed, Iran. Nah. Hazards. 63, 965-996. https://doi:10.1007/s11069-012-0217-2
- Romanescu, G. & Nicu, I. (2014). Risk maps for gully erosion processes affecting archa- eological sites in Moldavia, Romania. Z. Geomorphology, 58, 509–523. https://doi.org/10.1127/0372-8854/2014/0133
- Sarmah, T., Das, S., Narendr, A. & Aithal, B.H. (2020). Assessing human vulnerability to urban flood hazard using the analytic hierarchy process and geographic in- formation system. Int. J. Disaster Risk Reduct. 50, 101659. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101659
- Seejata, K., Yodying, A., Wongthadam, T., Mahavik, N. & Tantanee, S. (2018). Assess- ment of flood hazard areas using Analytical Hierarchy Process over the Lower Yom Basin, Sukhothai Province. Procedia Eng. 212, 340-347. https://doi.org/10.1016/j.proeng.2018.01.044
- Şahin, C. ve Sipahioğlu, Ş. (2015). Doğal afetler ve Türkiye. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
- Tarragüel, A. A., Krol, B. & van Westen, C. (2012). Analysing the possible impact of landslides and avalanches on cultural heritage in Upper Svaneti, Georgia. J. Cult. Herit. 13, 453-461 https://doi.org/10.1016/j.culher.2012.01.012
- Tokgözlü, A. ve Özkan, E. (2018). Taşkın risk haritalarında AHP yönteminin uygulanması: Aksu Çayı Havzası örneği. SDÜ-Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 44, 151-176.
- Toosi, A. S., Calbimonte, G. H., Nouri, H. & Alaghmand, S. (2019). River basin-scale flood hazard assessment using a modified multi-criteria decision analysis approach: A case study. J. Hydrol. 574, 660-671. https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2019.04.072
- Turoğlu, H. ve Aykut, T. (2019). Ergene Nehri Havzası için hidromorfometrik analizlerle taşkın duyarlılık değerlendirmesi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 2, 1-15.
- Turoğlu, H. ve Özdemir, H. (2005). Bartın'da sel ve taşkınlar sebepler, etkiler, önleme ve zarar azaltma önerileri. İstanbul: Çantay Yayınlar.
- Yılmaz, İ., Öztürk, D. ve Kırbaş, U. (2017). Çorum ili taşkın tehlikesinin analitik hiyerarşi yöntemi kullanılarak incelenmesi. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, 16. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı.
- Zeybek, H. İ., Uzun, A., Yılmaz, C., Bahadır, M., Hatipoğlu, İ. K. ve Dinçer, H. (2017). Terme ilçesi sel ve taşkınları. C. YILMAZ içinde, Terme Araştırmaları (s. 235266). Trabzon: Serander Yayınları.
- Zou, Q., Zhou, C., Song, L. & Guo, J. (2013). Comprehensive flood risk assessment ba- sed on set pair analysis-variable fuzzy sets model and fuzzy AHP. Stoch. Environ. Res. Risk Assess. 27(2), 525-546. https://doi.org/10.1007/s00477-012-0598-5
- URL-1: ‚Başkent Sele Teslim Oldu!‚ https://www.meteoroloji.org.tr/ankarada-sel- felaketi (Erişim Tarihi: 29.06.2021)
- URL-2: ‚Ankara Mamak'ta Etkili Olan Yağış Sonrası Meydana Gelen Sel Zor Anlar Yaşattı‚ https://www.hurriyet.com.tr/galeri-ankarada-yagis-sonrasi-sel41828589/17 (Erişim Tarihi: 29.06.2021)
- URL-3: ‚Türkiye'de sel: Ankara'da 4, Karaman'da 1 kişi hayatını kaybetti‚ https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-61770826 (Erişim Tarihi: 07.07.2022)
- URL-4: ‚Ankara'da felaket! Sele kapılan vatandaş hayatını kaybetti‚ https://www.milliyet.com.tr/gundem/ankarada-felaket-sele-kapilan-vatandashayatini-kaybetti-6771374 (Erişim Tarihi: 10.07.2022)
- URL-5: ‚SON DAKİKA: Ankara'da selde mahsur kalan vatandaşların kepçe ile kurta- rılma anı kamerada!‚ https://www.sabah.com.tr/video/yasam/son-dakikaankarada-selde-mahsur-kalan-vatandaslarin-kepce-ile-kurtarilma-anikamerada (Erişim Tarihi: 20.07.2022)
- URL-6: ‚Ankara'daki selde ölenlerin sayısı 4'e çıktı‚ https://www.gazeteduvar.com.tr/ankaradaki-selde-olenlerin-sayisi-4e-ciktihaber-1569187 (Erişim Tarihi: 20.07.2022)
